Pedagoji, eğitim alanı ve öğretim yöntemleriyle ilgili bir çalışma disiplinidir. Eğitim öğretim faaliyetleri için ilkeler ve kurallar sunmaktadır. Formasyon ise "biçimlenme ve yetişim" anlamlarına gelmektedir. Pedagojik formasyon, öğretmen olacak bireylere gerekli meslekî yeterliklerin, becerilerin ve tutumların kazandırılmasını amaçlayan eğitim programıdır. Alan eğitimi almış kişilere, alanlarını nasıl öğreteceklerine dair pedagoji eğitimi vermeyi kapsamaktadır. Öğretmenler, pedagojik formasyon sayesinde öğretim süreçlerini başarıyla yürütebilir, uygun öğretim yöntemlerini seçebilir, öğrencilerin bilgiyi nasıl edindiklerini ve yapılandırdıklarını farkederek onlara doğru şekilde rehberlik edebilir.
Aydınlanma dönemine kadar Batı'da eğitim ve öğretmenlik ayrı bir uzmanlık alanı olarak görülmez; "Bilen öğretir" düşüncesi hâkimdir. Öğretmenliğin pedagojik bilgi ve formel eğitim gerektiren ayrı bir meslek olduğu düşüncesi ise ilk olarak XVII. yüzyılda Batı Avrupa'da ortaya çıkmıştır. Öğretmenlik mesleğine yönelik ortaya çıkan bu bakış açısı öğretmen okullarının açılmasına yol açmıştır. Fransa'nın Reims şehrinde 1684-1685'te açılan öğretmen okulu, Avrupa'da formel eğitim veren ilk öğretmen okulu olarak kabul edilmektedir. Öğretmenlerin, öğretmenlik mesleğine hazırlayan kurumlarda yetiştirilmesi XIX. yüzyılda yaygınlaşmıştır.
Osmanlı Devleti'nde bugünkü anlamda öğretmen yetiştiren kurumların açılması XIX. yüzyılda gerçekleşmiştir. 16 Mart 1848 tarihinde İstanbul Fatih'te açılan Dârülmuallimîn (Dârülmuallimîn-i Rüşdî), öğretmen yetiştiren ilk modern kurum olarak değerlendirilir. XIX. yüzyılın ortalarında öğretmen eğitiminde önemli bir yere sahip olan pedagoji, ders olarak Türk eğitim sistemine dahil edilmiştir. 1851'de Ahmed Cevdet Paşa tarafından Dârülmuallimîn için hazırlanan nizamnamede yer alan "usûl-i ifade ve talim" adlı dersin, profesyonel anlamda ilk pedagoji dersi olduğu kabul edilmektedir. Pedagojiye ilgi II. Meşrutiyet döneminde artmış, bazı medreselerin programlarında, usûl-i tedris, ilm-i terbiye, usûl-i terbiye ve talim gibi pedagojik nitelikli dersler yer almıştır.
Türkiye'de Dârülmuallimîn'den Eğitim fakültelerine uzanan süreçte, bir öğretmen yetiştirme geleneğinin oluştuğu ve pedagojik formasyonun dikkate alındığı görülmektedir. 1981 yılında çıkarılan yasaya kadar, Millî Eğitim Bakanlığı'nın (MEB) öğretmen ihtiyacı, İlk Öğretmen okulları, Yüksek Öğretmen okulları, Köy enstitüleri, Eğitim enstitüleri, Eğitim yüksekokulları ve üniversitelerden (Eğitim fakülteleri) karşılanmıştır. Öğretmen adaylarının pedagojik formasyon eğitimi bu okullarla sağlanmıştır. Ancak Cumhuriyet döneminde ortaya çıkan öğretmen ihtiyacından dolayı öğretmen okullarından yetişmeyenler de öğretmen olarak atanmıştır. Millî Eğitim Bakanlığı, bu şekilde atanan öğretmenlerin pedagojik formasyon eğitimiyle ilgili çeşitli önlemler almaya çalışmıştır. 1973 tarih 1739 sayılı Millî Eğitim Temel Kanunu'nda; öğretmen adaylarında genel kültür, özel alan eğitimi ve pedagojik formasyon bakımından aranacak niteliklerin Millî Eğitim Bakanlığı'nca belirleneceği, yüksek öğrenimleri sırasında pedagojik formasyon kazanmamış olanların ihtiyaç duyulan alanlarda öğretmenliğe atanmaları halinde, adaylık dönemi içinde yetişmeleri için Millî Eğitim Bakanlığı'nca gerekli tedbirlerin alınacağı belirtilmektedir. Aynı zamanda bu kanunla, yükseköğretim kurumlarından mezun olanlara öğretmenlik formasyonu alarak öğretmen olabilme hakkı tanınmıştır.
14 Kasım 1977 tarih ve 161.3 sayılı Resmî Gazete'de yayımlanan "Hizmet İçi Eğitim Dairesi Başkanlığının Kuruluş ve İşleyişleri Hakkındaki Yönetmelik"e göre, eğitimleri sırasında pedagojik formasyon eğitimi almamış öğretmenlerin, öğretmenlik meslek bilgisi derslerini, adaylıkları sırasında hizmet içi eğitim kursları ile tamamlamaları kararlaştırılmıştır. 1973-1982 yılları arasında toplam 370 saatlik "Pedagojik Formasyon Eğitimi Kursları" düzenlenmiştir. Kurslara katılanlar arasında yüksek öğrenimlerini hızlandırılmış şekilde tamamlayanlar, yüz yüze eğitime katılmadan eğitim ve öğretimlerini sınavlarla bitirenler, spor akademilerinden mezun olanlar ve mektupla öğretim kapsamında öğretmen olanlar bulunmaktadır. Türkiye'de, daha sonraki süreçte pedagojik formasyon eğitimine ilişkin farklı zamanda farklı uygulamaların ortaya konduğu ve sık sık değişikliğe gidildiği görülmektedir.
1981-1982 eğitim öğretim yılından geçerli olmak üzere, Pedagojik Formasyon Programı'nın esasları Talim ve Terbiye Dairesi Başkanlığı'nın 5 Mayıs 1980 tarih ve 62 sayılı kararıyla kabul edilmişti. Pedagojik Formasyon Programı'nda eğitime giriş, eğitim psikolojisi, eğitim sosyolojisi, eğitim ilke ve yöntemleri, genel öğretim programları, eğitim programı ve öğretim yöntemleri, ölçme ve değerlendirme, eğitim teknolojisi, özel öğretim yöntemleri, eğitim yönetimi, özel öğretim uygulamaları rehberlik ve seçmeli dersler bulunmaktadır. 1982 yılında Yükseköğretim Kurulu'nun kurulmasıyla Eğitim enstitüleri, Eğitim Fakültesi adı ile üniversitelere bağlanmıştır. Eğitim fakültelerinin yanı sıra pedagojik formasyon dersleri alarak Fen-Edebiyat fakültelerinden mezun olan öğrencilere öğretmen olma hakkı verilmiştir. Öğrencilere verilecek belgede öğretmenlik uygulaması dersinin başarı ile tamamlandığının belirtilmesi istenmiştir. Öğretmenlerin pedagojik formasyon eğitimine ilişkin alınan bu kararlara rağmen, daha sonraki yıllarda ortaya çıkan öğretmen ihtiyacı doğrultusunda Millî Eğitim Bakanlığı alan dışından, pedagojik formasyonu bulunmayan çok sayıda üniversite mezununu öğretmen olarak atamak durumunda kalmıştır. Millî Eğitim Bakanlığı, bu öğretmenlerin pedagojik yeterliliklerini arttırmak amacıyla kurslar vermeye devam etmiştir.
Yükseköğretim Kurulu, 1997-1998 eğitim öğretim yılında öğretmenlik sertifika programlarını uygulamadan uzak, içerik ve süre açısından yetersiz olduğu gerekçesiyle kapatmış ve öğretmen yetiştirmede yeniden yapılanmaya gitmiştir. Yeni düzenlemeye göre öğretmenlik meslek bilgisi dersleri Eğitim Bilimleri Bölümü'nde, alan dersleri ise Fen-Edebiyat fakültelerinde yürütülecektir. Bu düzenleme, ortaöğretime öğretmen yetiştiren programların son iki veya üç yarıyılının enstitüler bünyesinde yürütülmesini zorunlu kılmıştır. "Tezsiz Yüksek Lisans Programı" kapsamında, Eğitim Fakültesi öğrencilerine 3,5+1,5 yıl; Fen-Edebiyat Fakültesi öğrencilerine ise 4+1,5 yıl olmak üzere öğretmenlik meslek bilgisi dersleri verilmiştir. Bu programda, öğretmenlik mesleğine giriş, gelişim ve öğrenme, öğretimde planlama ve değerlendirme, özel öğretim yöntemleri, öğretim teknolojileri ve materyal geliştirme, sınıf yönetimi, rehberlik, öğretmenlik uygulaması, konu alanı ders kitabı ve seçmeli dersler yer almıştır. Eğitim Fakültesi-Uygulama Okulu iş birliğinin gerçekleştirilmesi için 2493 sayılı "Öğretmen Adaylarının Millî Eğitim Bakanlığına Bağlı Eğitim Öğretim Kurumlarında Yapacakları Öğretmenlik uygulamasına İlişkin Yönerge" 1998'de yürürlüğe girmiştir. "Öğretmenlik uygulaması" dersi çerçevesinde öğretmen adaylarının, gerçek eğitim öğretim ortamı içinde, öğretmenlik mesleğine daha iyi hazırlanmaları amaçlanmıştır. Tezsiz yüksek lisans programlarında çıkan sorunlar neticesinde ayrıca Avrupa Birliği'ne uyum programları bağlamında, Eğitim fakültelerine %25-30 nispetinde dersleri belirleyebilme inisiyatifi tanınmıştır. 11 Temmuz 2007 tarihinde Yükseköğretim Kurulu toplantısında, "Tezsiz Yüksek Lisans Programı"nda (3,5+1,5 yıl) yer alan öğretmenlik dersleri yıllara dağıtılmasına, eş zamanlı model şeklinde toplamda beş yıl süreli birleşik eğitimin uygulanmasına karar verilmiştir. Ancak Tezsiz Yüksek Lisans Programı, Millî Eğitim Bakanlığı'nda çalışan öğretmen ve yöneticiler arasında malî ve özlük haklarından kaynaklı idarî davalara sebep olmuştur. Bunun üzerine Millî Eğitim Bakanlığı İnsan Kaynakları Genel Müdürlüğü, Tezsiz Yüksek Lisans Programı'nın kaldırılmasını talep etmiştir. Yükseköğretim Kurulu Genel Kurulu'nun 2010 yılında aldığı karar ile Tezsiz Yüksek Lisans Programı yerine Yükseköğretim Kurulu'nun izin verdiği üniversitelerde tekrar "Pedagojik Formasyon Eğitimi Sertifika Programı" getirilmiştir. Yükseköğretim Kurulu 5 Nisan 2012 tarihinde öğretmen fazlalığını gerekçe göstererek Eğitim fakültelerinin bazı bölümleri, ikinci öğretimler ve Fen-Edebiyat fakülteleri için Pedagojik Formasyon Eğitimi Sertifika Programı'nın kaldırılması kararını almıştır. Bu karar Fen-Edebiyat fakültelerinin tepkisini çekmiş, bir yıl geçtikten sonra 18 Nisan 2013 tarihinde Yükseköğretim Kurulu Fen-Edebiyat fakültelerinde mezuniyet sonrası Pedagojik Formasyon Sertifika Programı'nın devamına karar vermiştir.
Pedagojik formasyon konusunda bir diğer uygulama, pedagojik formasyona alınacakların ÖSYM tarafından seçilmesidir. 2014 yılında Pedagojik Formasyon Eğitimi Sertifika programlarına %60 oranında ALES puanı ve %40 oranında da lisans mezuniyet not ortalaması ile öğrenci alınmıştır. 2021-2022 eğitim öğretim yılı güz yarı yılına kadar öğretmen yetiştirme iki farklı yolla yapılmış ve program devam etmiştir. Eğitim fakültelerindeki programlar %49 oranında alan bilgisi, %33 oranında meslek bilgisi ve %18 oranında genel kültür derslerinden oluşmaktadır. Fen-Edebiyat fakültelerinden mezun olanlar da bu döneme kadar sertifika programı ile öğretmenlik hakkı elde etmişlerdir. Pedagojik Formasyon Eğitimi Sertifika Programı, Yükseköğretim Kurulu tarafından belirlenen "Pedagojik Formasyon Eğitimine İlişkin Çerçeve Usul ve Esaslar" doğrultusunda yürütülmüştür. En az iki yarıyıl süren Pedagojik Formasyon Eğitimi Sertifika Programı'nda zorunlu derslere ek olarak iki seçmeli ders şeklinde eğitimde ölçme ve değerlendirme, eğitim bilimine giriş, eğitim psikolojisi, özel öğretim yöntemleri, öğretim teknolojileri ve materyal tasarımı, öğretim ilke ve yöntemleri, öğretmenlik uygulaması ve sınıf yönetimi gibi derslere yer verilmiştir. Öte yandan 2022 yılı Aralık ayı itibariyle formasyon derslerinin uygulama esasları Yükseköğretim Kurulu tarafından yeniden belirlenmiştir. 2022-2023 bahar yarı yılı ile başlatılacak yeni uygulamada, öğretmen yetiştiren fakültelerin dışında kalan ve pedagojik formasyon dersleri verilebilen alanlarda yer alan fakültelerde bu alanlar için örgün eğitim ve öğretim süresi içinde söz konusu eğitimin verilmesine, formasyon derslerinin seçmeli ders olarak üçüncü yarı yıl ile birlikte alınabilmesine karar verilmiştir. Bu şekilde öğretmenlik sertifika programı dersleri Eğitim fakültelerinde olduğu gibi pek çok fakültenin programına gömülü hale gelmiştir.
Ancak öğretmen adaylarının, bu sertifika programları üzerinden elde ettikleri pedagojik bilgiler oldukça sınırlı kalmaktadır. Pedagojik Formasyon Eğitimi Sertifika Programı kapsamında okullarda yürütülen uygulama derslerine standart getirilmesi amacıyla, 2016 yılında Millî Eğitim Bakanlığı Bilgi İşletim Sistemi (MEBBİS) üzerinden Yükseköğretim Bilgi İşletim Sistemi'yle (YÖKSİS) bütünleşmiş bir şekilde "Uygulama Öğrencisi Değerlendirme Sistemi" kurulmuştur. Öğretmenlik uygulaması sürecinin niteliğini arttırmak, öğretmen yetiştiren kurumlarla uygulama kurumları arasında eğitim öğretim sürecindeki iletişimi güçlendirmek, uygulamada yaşanabilecek olumsuzlukları gidermek, nitelikli öğretmenlerin yetiştirilmesini sağlamak amacıyla 28 Temmuz 1998 tarih ve 4392 sayılı yönerge güncellenmiştir. Öğretmenlik uygulamasında görev alacak uygulama öğretmenlerinin danışmanlık eğitimleri hizmet içi eğitim kapsamında verilmiştir. Öğretmenlik uygulamasında uygulama öğretmeni olarak görev almak isteyenlere yirmi dört saatlik hizmet içi eğitimlere katılma şartı getirilmiştir.
