İzmir'de dünyaya geldi. Babası Mehmed Reşid Bey, annesi Cevriye Hanım'dır. Reşid Bey'in memuriyetle bulunduğu İzmir'den sonra aile Sivas'a gitmiş, Mustafa İsmet okula Sivas'ta başlamıştır. Sivas'ta Mahkeme Çarşısı'nda bir ibtidâî mektebini bitirmesinin ardından askerî rüştiyeye kaydolmuş, 1895 yılında buradan mezun olarak Halıcıoğlu Askerî İdâdîsi'ne girmiştir. 1903'te Mühendishâne-i Berrî-yi Hümâyun'un topçu kısmını bitirdi. Aynı sene Pangaltı'daki Erkân-ı Harbiye kısmına geçerek 1906'da kurmay yüzbaşı olarak mezun olanve Edirne'deki İkinci Ordu'ya atanan İsmet İnönü, Almanca, Fransızca ve İngilizce bilmekteydi. 1907'de İttihat ve Terakkî Cemiyeti'ne girdi. Otuzbir Mart Olayı'nı bastırmak için toplanan Harekât Ordusu'na katıldı. Yemen'e gönderilen 4. Kolordu Kurmay Heyeti'nde yer aldı ve 1912'de binbaşılığa yükselerek Yemen kuvvetleri komutanı oldu. Balkan Savaşı sırasında Çatalca'da görev yaptı. I. Dünya Savaşı sırasında albaylığa yükseldi ve farklı cephelerde bulundu. 1918 sonrasında Millî Mücadele'nin başlamasına katkı vererek Mustafa Kemal ile birlikte çalıştı. Millî Mücadele'de Batı cephesinde görev aldı. Lozan görüşmelerine katılan heyetin başkanlığını yaptı. 30 Ekim 1923 tarihinde ilk Cumhuriyet hükümetini kurarak ilk başbakan oldu. Atatürk'ün ölümünün ardından 11 Kasım 1938'de Türkiye Büyük Millet Meclisi'nde oybirliği ile ikinci cumhurbaşkanı seçildi. 1939-1945 yılları arası II. Dünya Savaşı sonrasında Türkiye çok partili hayata yeniden geçince, İsmet İnönü, 1950-1960 yılları arasında muhalefet lideri oldu. 27 Mayıs İhtilali sonrasında ortaya çıkan üç koalisyonda 6 Şubat 1965 tarihine kadar başbakanlık yaptı. 8 Mayıs 1972'de Cumhuriyet Halk Partisi'nden (CHP) istifa ederek senatör kimliği ile Türkiye Büyük Millet Meclisi'nde görevini sürdürdü. Oğlu Erdal İnönü de 1993'te Turgut Özal'ın ani ölümünden sonra cumhurbaşkanı olan Süleyman Demirel'in yerine kısa bir süre başbakanlık görevine vekalet etmiştir. 25 Aralık 1973'te Ankara'da vefat eden İsmet İnönü, Anıtkabir'e defnedildi.

İsmet İnönü'nün 1938 yılında cumhurbaşkanı olmasından sonra eğitim sahasında ilk sayılabilecek pek çok adım atılmıştır. Bunlardan ilki Hasan Âli Yücel'in Eğitim bakanlığına getirilmesi ve 1939'da ilk Maarif Şûrası'nın toplanması olmuştur. Bu toplantıda ilköğretimin yaygınlaştırılması, okuryazarlığın arttırılması ve yeni bir dil, ahlak ve kültür politikasının benimsenmesi kararlaştırılmıştır. İnönü, İlköğretim Davamız başlıklı bir yazısında "ilköğretimin köy ve kent farkı gözetmeksizin bir bütün olarak algılanmasını, bu davanın, üç-beş ay sürecek saman alevi cinsinden heveslerle neticelenememesi" gerektiğini vurgulamıştır. İnönü döneminde 1942-43, 1946 ve 1949'da olmak üzere dört eğitim şûrası daha yapılmıştır. İkinci şûrada yeni bir "dil, tarih ve ahlak" politikasının ve temel ilkelerin benimsenmesi kararı alınmıştır. Türk toplumuna özgü yeni ahlak prensiplerinin benimsenmesi istenilmiş, bu istek kamuoyunda tartışmalara sebep olmuştur. Bu dönemde okuma yazmanın geliştirilmesi adına ilköğretime önem verilmesi istenmişse de savaş ve ekonomik zorluklar sebebiyle istenen noktaya gelinememiştir. Okul öncesi eğitim nerede ise gündemde yoktur, nicel bakımdan ciddi bir gelişme söz konusu olmamış, bu kademedeki eğitime lüks olarak bakılmıştır. Ancak ilköğretimde kırsal kesime yönelik bir eğitim seferberliğinden bahsedilebilir. 1938-1939'da ilkokul sayısı 7862 iken, 1949-1950'de 17.106'ya çıkmıştır. 1936'da bir parti programıyla bütünleşen ilköğretim programı 1948'de yeniden yazılmıştır. Burada yeni neslin üretici ve tüketici rollerine vurgu yapılmıştır. İlkokul öğretmenlerinin maaşları 1948'de merkezî bütçeye dahil edilmiştir. Ortaöğretimin nicel verilerinde ciddi gelişme yaşanamamıştır. Buna karşın teknik ve meslek öğretimine önem verilmiş ve bu eğitimin yaygınlaştırılmasına gayret edilmiştir. İnönü bir konuşmasında, "Meslekî ve teknik eğitimi en geniş ölçüde tertiplemek için hükümet ciddi kararlar vermiştir. Teknik öğretimde hedefimiz, kadın erkek her vatandaşa kendi sanatı ve geçimi için bilmediklerini öğretecek bir öğretmen, bir öğrenme yeri gösterebilmektir" diyerek, teknik ve meslekî öğretim ile kalkınma arasında sıkı bir bağ olduğuna vurgu yapmıştır (TBMM, 1993: 27, 28).

İnönü döneminde yurt dışına talebe gönderme uygulaması sınırlandırılmıştır. Buna karşın, 1947'de özellikle müzik sahasında üstün yeteneklilerin yurt dışında eğitimi için özel yasa çıkarılmış, Suna Kan ile İdil Biret Paris'e gönderilmiştir. Bilim ve sanat eserleri alanında, insan veya hayvan sağlığına, yurdun savunmasına ve istihsalin gelişmesine ve iyileşmesine yarayan keşif ve ihtira sahiplerine" verilmek üzere "İnönü değerlendirme" ve "İnönü özendirme" ödülleri kanunu 1946'da çıkarılmıştır. İstanbul ve Ankara'daki bazı liselere "klasik kol" sınıflar açılmıştır. Özel öğretim kurumlarının gelişmesi söz konusu olmazken, bu dönemde Maarif Vekâleti dışında, başka bakanlıklara bağlı çok sayıda okulun varlığı dikkati çekmektedir. İnönü döneminde yeni üniversite açılmamakla birlikte Osmanlı'dan beri devam eden bazı askerî ve teknik okullar 1944'te İstanbul Teknik Üniversitesi adını almıştır. Keza 1925'ten beri Ankara'da kurulan farklı fakülteler 1946'da Ankara Üniversitesi adı altında toplanmıştır. 1946'da 4936 sayılı Üniversiteler Kanunu ile 1933'te Maarif Vekâleti'ne bağlı birim haline düşürülen üniversiteler yeniden yönetim özerkliğine ve tüzel kişiliğe sahip olmuşlardır.

İnönü döneminin özgün eğitim girişimlerinden biri, öğretmen yetiştirme alanında olmuş, 1940'ta köylere öğretmen yetiştirmek amacıyla Köy enstitüleri kurulmuştur. Toplamda yirmi bir tane olan enstitülerden 20.000'in üzerinde öğretmen, ziraatçı ve sağlıkçı yetişmiştir (bk. Köy Enstitüleri). İnönü bu kurumları 1945'in ortalarına kadar yakından takip etmiş destek sağlamıştır. Ancak bu tarihten sonra enstitülerin hızla etkilerinin azalması, kurumun en tepesindeki iki idealist ismin (Hasan Âli Yücel ve İsmail Hakkı Tonguç) görevden alınması, 1947'de enstitü programının radikal biçimde değiştirilerek özgünlüğünün gitmesi gibi durumlarda doğrudan etki sahibi olmuştur. İnönü'nün bu tercih değişimi Yücel ve Tonguç tarafından şiddetle eleştirilmiştir. İnönü döneminde ilköğretmen okulu ve eğitim enstitülerinin açılmasına ve ortaöğretime öğretmen yetiştirmeye yönelik faaliyetlere devam edilmiştir.

1946 yılına kadar Eğitim bakanlığı yapan Hasan Âli Yücel'in marifetiyle kültür ve sanat sahasında da birçok ilke imza atılmıştır. 1-5 Mayıs 1939 tarihleri arasında I. Neşriyat Kongresi, kültür hayatının canlandırılması ve yeni kültür politikalarının belirlenmesi amacıyla toplanmıştır. 1940'ta Tercüme Bürosu kurulmuş, özellikle Batılı, Antik Yunan ve Roma klasiklerinin tercümesi, bir Batılı'nın ifadesiyle Türkiye'yi "çeviri cennetine" döndürmüştür. Bu dönemde, Atatürk döneminin "millî-millîlik" eksenli politikası geri plana itilmiş, "hümanizma" telakkisi ön plana çıkmıştır. Eğitim politikalarında hümanist kültür anlayışı benimsenmiş ve bu politika ders kitaplarına da yansıtılmıştır. Yeni kütüphanelerin kurulması (1948 Ankara Millî Kütüphane bunlar arasında başta gelir), Batılılar'ın hazırladığı İslâm Ansiklopedisi'nin ilavelerle tercümesi, Tebliğler Dergisi ve İnönü/Türk Ansiklopedisi'nin yanında eğitimle ilgili çok sayıda derginin yayımlanmaya başlaması ve bir tür siyasî propaganda merkezi gibi görev yapan halkevleri ve halkodalarının yaygın ve etkin çalışması bu dönemin faaliyetleri arasındadır. Ankara Konservatuvarı yeniden düzenlenmiş, Devlet Tiyatro ve Operası kurulmuştur. Yine onun cumhurbaşkanlığı döneminde Türkiye 1945'te UNESCO'nun kurucuları arasında yer almış, 1946'da birliğe dâhil olmuş, 1949'da Türkiye UNESCO Millî Komisyonu kurulmuştur. Ayrıca Türkiye Cumhuriyeti hükümeti ile Amerika Birleşik Devletleri hükümeti arasında 27 Aralık 1949 tarihinde Ankara'da "kültür, eğitim ve insanî gayeler" muhtevalı anlaşma imzalanmış ve ilgili hükümleri uygulamak üzere bir komisyon kurulmuştur.

İlk radyo eğitim yayıncılığı 1940'lı yılların başında tatbik edilmiştir, Batılı ses ve sahne sanatlarının öğretimine yönelik okullar açılmıştır. Dil ve tarih sahasının yeniden inşası yolunda ilk kapsamlı Türkçe Sözlük 1945'te yayımlanmış, Osmanlı tarihinin araştırılması ve öğretimine yönelik girişimler başlamıştır. İnönü döneminde, Atatürk döneminde başlayan devlet okullarında din eğitim ve öğretiminin sonlandırılması sıkı ve sert bir laiklik politikası devam ettirilmiştir. Ancak 1948'den sonra din eğitimi alanında politika değişimine gidilmiş, önce ilkokullara seçmeli din dersleri konulmuş, ardından Ankara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi açılmış ve Kur'an kurslarının kısmî faaliyetleri ile dinî neşriyatın canlanmasına izin verilmiştir. İlköğretimde okutulacak din dersi kitaplarının Ankara'da özel heyetler tarafından hazırlanmasına özen gösterilmiştir.

İnönü dönemi eğitim faaliyetlerine bütün olarak bakıldığında Atatürk dönemi eğitim politikalarının felsefî bakımdan sürdürüldüğü, nitelik ve biçim açısından ise bazı değişimlerin ve farklılıkların olduğu gözlemlenebilir. Dönemin eğitim, kültür ve sanat bakımından kapsamlı bir antolojisinin ya da monografisi üzerine farklı konularda birçok çalışma yapılmıştır. Eğitim, kültür, sanat, edebiyat, bilim, teknik, tercüme, yurt dışı eğitim gibi genel konular yanında hümanizm, laiklik, dil ve tarih, müzik eğitimi, öğretmen yetiştirme gibi mikro eğitim konularında da araştırmalar yapılmıştır. Bütün bunlar, İnönü döneminin öncesinden farklarını ve süreklilik unsurlarını vurgulamıştır.

İnönü'nün 1961'den sonraki koalisyon hükümeti döneminde de bazı önemli eğitim ve kültür faaliyetlerinden bahsedilebilir. TÜBİTAK'ın, Ankara Fen Lisesi'nin ve Türkiye Atom Enerjisi Kurumu'nun kurulması 1960 sonrasının önde gelen bilimsel adımlardır.