Hazar denizinin batı kıyısında yer alan bir liman şehridir. Şehrin ne zaman kurulduğu bilinmemektedir. X. yüzyıl İslam coğrafyacıları tarafından "Bâku, Bâkuh, Bâkûye" gibi isimler verilen şehir coğrafî konumu ve ticaret yolları üzerinde bulunması sebebiyle tarih boyunca gözde bir konuma ve değere sahip olmuştur. Günümüzde de zengin petrol yatakları, beş milyonu aşan nüfusu ve kültürel özellikleriyle hem ekonomik hem de sosyal yönlerden gelişmiş bir metropoldür.

Bakü'de, XI. yüzyılın ortalarından itibaren Şirvanşahlar hüküm sürmüş, XIII. yüzyılda Moğollar tarafından işgale uğramıştır. Abbâsîler'in zayıflamasından sonra kurulan Şirvanşahlar Devleti (799-1607) döneminde medreseler, rasathaneler, hastaneler, tıbbî alt yapı ve tercüme merkezleri yapılmıştır. 1501'de Safevîler'in egemenliğine geçtikten sonra da şehir gelişimini devam ettirmiştir. 1583'te Özdemiroğlu Osman Paşa burayı almış ve Bakü, Osmanlı Devleti'nin Şamahı eyaletine sancak olarak bağlanmıştır. 1606'da tekrar Safevî egemenliğine giren şehir, bölgenin gelişmiş merkezlerinden olmuştur. 1723'te Ruslar tarafından ele geçirilse de 1734'te Nâdir Şah tarafından yeniden İran hakimiyetine girmiştir. 1747'de Bağımsız Bakü Hanlığı kurulmuş, Rus-İran savaşları (1806-1813) sonunda yapılan Gülistan Antlaşması'yla (1813) bölge Rusya'ya bırakılmıştır. 1917'de İngilizler işgaline uğramış, 1918'de Millî Azerbaycan Cumhuriyeti'nin, ardından da yerine kurulan Azerbaycan Sovyet Sosyalist Cumhuriyeti'nin (28 Nisan 1920) başşehri olmuş, Sovyetler Birliği'nin dağılmasıyla 1991 yılında Azerbaycan'ın tekrar bağımsızlığını kazanmasıyla bu konumunu devam ettirmiştir.

Günümüzdeki Azerbaycan Cumhuriyeti'ne uzanan derin tarihî süreçte birçok devlete başşehirlik yapan, Bakü'de müzik, edebiyat, sanat, gastronomi, mimari gibi ulusal geleneklerin küreselleşmiş kültürle bütünleştiği derin ve zengin bir eğitim anlayışı yer almaktadır.

 Özellikle müzik eğitimi Bakü'de önemli bir yer tutmaktadır. Halk kültüründen gelen "bayatı" denilen mâniler, "mahnı" denilen türküler ve UNESCO'nun "sözlü ve somut olmayan insan mirasının başyapıtı" ilan ettiği muğam kültürün en ince yansımalarıdır. Reşit Behbudov, Murtaza Memmedov, Kara Karayev, Üzeyir Hacıbeyli gibi müzisyenler, ezgileriyle bilinen evrensel değerlerdir. Edebiyat ve musiki ile bütünleşen eğitim Bakü'ye kültürel bir kimlik kazandırmıştır. Bu çerçevede "yedi ulu ozan"dan İmâdeddin Nesîmî, lirik gazelleriyle tanınan Fuzûlî ve Hatâî mahlaslı Safevî Devleti'nin kurucusu Şah İsmâil, Leyla ile Mecnun mesnevisi, hamsesi ve felsefî öğretileriyle Nizâmî-yi Gencevî toplumun kültürünü etkileyen şairler olmuştur. Hüseyin Cavit, Ahmet Cevat, Cafer Cabbarlı, Üzeyir Hacıbeyli, Samed Vurgun ve Bahtiyar Vahapzade gibi şair ve edipler eserleriyle millî ve manevi ruhu besleyen, halkın eğitim ve edebiyat yönünden gelişmesine katkıda bulunan başlıca isimlerdir.

Köklü bir sanat, edebiyat ve eğitim merkezi, Doğu ve Batı kültürünün birlikte yaşadığı önemli bir şehir olan Bakü'de modern eğitim anlayışı başlamadan önce tahsil hayatının daha çok medreseler aracılığı ile yürütülmekte olduğu, tedrisat olarak Kur'an-ı Kerim, Arapça, kelam, fıkıh gibi temel İslamî ilimlerin yanında tarih, felsefe ve fen bilimlerinin öğretilmekte olduğu bilinmektedir.

Bakü'de özellikle Habib Bey Mahmutbeyli ve Sultan Mecit Genizade'nin gayretleriyle "Rus Tatar Okulu" adlı Türk ilkokulları açılmıştır (1880). Azerbaycan Türkleri için öğretmen yetiştirmek amacıyla Gürcistan'ın Gori şehrinde kurulan "Gori Seminaryası'nda (Öğretmen Okulu) Ahundzâde Mirza Feth Ali'nin öncülüğünde müslüman şubesi açılmış, Celil Mehmet Kuluzade, Süleyman Sâni, Üzeyir Hacıbeyli, M. Mahmutbeyli, N. Nerimanov, R. Bey Efendiyev gibi bu dönemin kültür ve eğitim hayatında etkin kişiler buradan eğitim almışlardır.

XIX. yüzyıla gelindiğinde Osmanlı'da, Batı'da ve Rusya'da eğitim almış olan aydınların etkisiyle kültür ve eğitim alanında önemli değişimler yaşanmış  Mirza Feteli Ahundov, Hasanbey Zerdâbî, A. Hakverdiyev, Neriman Nerimanov, Alimerdan Topçubaşov, Celil Memmetkuluzade, Mirze Alekber Sâbir, Necef Bey Vezirov, Seyid Azim Şirvânî gibi aydınlar hem bu değişimde etkili olmuşlar hem de usulü cedit harekâtından etkilenerek eserlerinde halkın millî değerlerine sahip çıkması, aydınlanması, bilinçlenmesi gibi konuları işlemişlerdir.

Bu uğraşların etkisiyle 1901'de İmparatoriçe Aleksandra Fyodorovna adına Bakü Rus-Müslüman Kız Mektebi açılmış, burada Azerbaycan Türkçesi, Rusça, matematik, coğrafya, resim, musiki, ev işleri ve ilahiyat dersleri öğretilmiştir. Burada elli sekiz kız öğrenci eğitim almıştır.

Bakü'nün eğitim hayatına katkı sağlayan en önemli şahsiyetlerden biri Zeynelâbidin Tagiyev'dir (1838-1924). Şehirde petrol ve ağır sanayinin gelişmesinde, demiryollarının kurulmasında önemli rol oynayan Tagiyev kurduğu Cem'iyet-i Hayriye Derneği ile şehrin kültür ve eğitim hayatına da önemli katkılarda bulunmuş, Neriman Nerimanov, Mehmed Emin Resulzâde, Hasanbey Ağayev, Alimerdanbey Topçubaşov gibi ilim adamlarının ve siyasetçilerin yetişmesine imkân sağlamıştır. Tagiyev Azerbaycan'ın genelinde yaptığı bu maarif ve hayır işleri sebebiyle daha yaşarken halk tarafından "kimsesizlerin babası" anlamına gelen "el atası" lakabıyla anılmaya başlanmıştır.

1905-1920 yılları arasında Rus eğitim sisteminde müslümanlar için Russko Tatarskiye Şkolı (Rus-Tatar okulları), Tsentralnaya Kreşçeno-Tatarskaya Şkola (Vaftiz edilmiş Tatarlar için merkez okulu) ve Kazanskaya İnorodçeskaya Uçitelskaya Seminariya (İnorodsı için Kazan öğretmen okulu) şeklinde üç okul mevcuttu. Bunların dışında müslüman ve Türkler'in gidebileceği realni mektepler, gimnazyum ve üniversiteler de bulunmaktaydı. Ancak Türkler bu okullara güvenmemişler ve bunları asimilasyon amaçlı açılan okullar olarak değerlendirmişlerdir.

Azerbaycan'da halkın millî gazete ve dergilere olan talebi ve siyasî yönden serbest bir ortamın oluşmasının etkisiyle matbaacılık gelişmiştir. 1905'te Bakü'de on beş matbaa ve on beş kitabevi mevcuttu. 1908'de yalnız Bakü'de otuz Arap hurufatı ile çalışan matbaa bulunmaktaydı. Bu sayede kitapların yayımlanması, gazetelerin çıkarılması kolaylaşmış, halkın eğitilmesi konusunda gazetelerden de faydalanılmıştır. Yine bu dönemde açılmış olan bazı hayır kurumları ve dernekler okullar açarak, burslu öğrenci okutarak eğitim hizmetine doğrudan katkı sağlanmışlardır.

1908 yılında Bakü ve Gence eyaletlerinde 5000'i Azerbaycan Türk'ü olmakla birlikte toplamda 20.800 öğrenci bulunmaktaydı. 1908'de Bakü, Sabunçay, Gence, Guba, Lenkeran, Şamahı, Nuha, Şuşa, Nahcivan, Zakatala ve Ordubad'da orta dereceli okullarda öğrenim gören 2937 öğrencinin 1189'u Türk'tü. Rus okullarına daha çok zenginler gidiyordu. Rus-Azerbaycan okullarının sayısı 1915'te yirmi beşe yükselmiş olup bunlardan on ikisi Bakü'de bulunuyordu. Ayrıca petrol şirketlerinin açmış olduğu dokuz okulda 2000 civarında öğrenci eğitim görüyordu (1916). Bu okullar üçü Ermeniler'e biri Türkler'e ayrılmış dört sınıftan oluşuyordu. 1915'te Azerbaycan'da Rus ortaokullarında öğrenim gören 9400 öğrencinin sadece 910 civarı Türk'tü, 1871-1914 yılları arasında Türkler'den Rus-Azerbaycan okulundan mezun olup öğretmen unvanını alan 262 kişi bulunmaktaydı.

1905 yılında Osmanlı Devleti'yle iş birliğini arttıran Azerbaycan'a pek çok konuda yardım sağlanmış, özellikle eğitim desteğinde bulunulmuştur. II. Azerbaycan Öğretmenleri Kurultayı'nda (1907) usûl-i cedit eğitimi kararı alınmış, bu yeni anlayışla eğitim verecek öğretmen ihtiyacının karşılanması noktasında da Türkiye'den gelen öğretmenler görev almıştır. Bu dönemde Saadet Cemiyeti Bakü'de Medrese-yi Saadet adında iki medrese açmıştır (1907).

Hacı Zeynelâbidin'in başkanlığını yaptığı, pek çok fakir çocuğun eğitim görmesine vesile olan Bakü Müslüman Cem'iyet-i Hayriyesi 15 Kasım 1905 tarihinde kurulmuştur. Ana dilde eğitim verecek öğretmen ihtiyacını karşılama görevini de üstüne alan cemiyet Bakü müslüman mekteplerinde görev yapan Yusuf Ahund Talibzade'yi Ağustos 1907'de İstanbul'a göndermiş ve çeşitli istekler iletilmiştir. Bunun üzerine Azerbaycan'a din görevlileri, öğretmenler ve çeşitli matbaa malzemeleri gönderilmiştir. Muallim Cevdet İnançalp Azerbaycan'a görevlendirilen ilk öğretmenlerden biridir. Bakü'de Füyûzât-ı Dârülmuallimîn adında bir okul kurar ve öğretmen yetiştirmeye başlar.

Azerbaycan'ın eğitim hayatının gelişmesinde Bakü'de 1 Ağustos 1906 tarihinde kurulan Neşr-i Maârif Cemiyeti ve 12 Aralık 1910'da kurulan Safa Maarif Cemiyeti'nin katkıları oldukça fazla olmuş gerek okulların açılması, kütüphanelerin kurulması gerekse kursların düzenlenmesi ve halkın eğitim seviyesinin yükseltilmesi gibi konularda öncülük etmişlerdir. Yine Cem'iyet-i Hayriye Derneği aracılığı ile Bakü'de Saadet ve Safa mektepleri ile nitelikli denizciler yetiştirmek üzere Denizcilik Mektebi açılmıştır. Sabuncu kasabasında Temeddün, Çemberekend'de ise İttihat mektepleri açılmıştır.

28 Mayıs 1918 tarihinde Azerbaycan Demokratik Halk Cumhuriyeti ilan edilmiş ve hükümetin en büyük hedefi halkın eğitim sorunlarını çözmek olmuştur. Mehmed Emin Resulzâde, Mirza Ali Ekber (Elekber) Sâbir, Hasanbey Zerdâbî, Neriman Nerimanov gibi siyasetçiler ve aydınlar, "maarifçilik" fikriyle halkın eğitilmesi yönünde önemli adımlar atmışlar; gazetecilik, neşriyat ve kütüphanecilik gibi halkın sosyal ve kültürel düzeyini yükseltecek faaliyetlerde bulunmuşlardır.

18 Ekim 1991 tarihinde yeni cumhuriyetin kurulmasıyla eski geleneksel kültür ve eğitim anlayışı, modern ve küreselleşen dünyanın değerleriyle buluşmuş, Bakü'de özgün ve evrensel bir eğitim anlayışı oluşmuştur. 30 Haziran 1992 tarihinde kabul edilen Tahsil Kanunu ile resmî ve millî zemine oturan eğitim süreci, Azerbaycan anayasasının (Konstitusiya) 42. maddesiyle garanti altına alınmıştır.

Okul öncesi çağında yer alan çocuklar Bakü'nün pek çok semtinde yer alan körpe evleri (kreşler) ve uşak bahçeleri (anaokulu) adı verilen okul öncesi eğitim kurumlarında devlet güvencesi altında geleceğe hazırlanmaktadırlar.

Genel ortaöğretim seviyesinde eğitim veren kurumlar son yıllarda oldukça gelişme göstermiştir. Genel liselerin yanında peşe mekteplerinde hızla gelişen Bakü sanayisine kalifiye eleman yetiştirmek amacıyla meslekî eğitimler verilmektedir.

Bakü'nün sahip olduğu seçkin eğitim kurumlarından biri de ince sanat mektepleridir. İlkokulu bitiren öğrencilere ilgi alanlarına göre müzik, resim, raks alanlarında eğitimler verilmektedir. Öğrenciler gittikleri örgün eğitim kurumlarının yanında sekiz yıl süren ince sanat mekteplerinden de faydalanmakta ve kendilerini sanat alanlarında geliştirme imkânı bulmaktadırlar. İnce sanat mekteplerinde en çok tercih edilen kurum müzik mektepleridir. Özellikle tar, piyano, keman, garmon eğitimleri tercih edilmektedir.

Azerbaycan Cumhuriyeti Tahsil Nazırlığı'na bağlı devlet okullarının yanında Bakü'de lise eğitimi veren T.C. Millî Eğitim Bakanlığı'na bağlı Bakü Türk Anadolu Lisesi, Türkiye Diyanet Vakfı'na bağlı Bakü Diyanet Lisesi, Türk Dünyası Araştırmaları Vakfı'na bağlı Bakü Atatürk Lisesi ve Türkiye Maarif Vakfı'na bağlı Uluslararası Maarif Okulu yer almaktadır.

Bakü eğitim hayatının en önemli özelliklerinden biri de sahip olduğu yükseköğretim kurumlarıdır. Küreselleşen dünyada, gittikçe artan rekabet ortamında Bakü'de yer alan üniversiteler verdikleri akademik eğitimle dünya üniversiteleri arasında hak ettiği yeri almaya başlamıştır. Bakü Devlet Üniversitesi, Azerbaycan Diplomatik Akademisi (ADA), Azerbaycan Devlet Petrol Akademisi, Azerbaycan Teknik Üniversitesi, Bakü Slavyan Üniversitesi, Azerbaycan Mimarlık ve İnşaat Üniversitesi, Azerbaycan Diller Üniversitesi, Azerbaycan Devlet Pedagoji Üniversitesi, Azerbaycan Tıp Üniversitesi başta olmak üzere otuzdan fazla üniversite başşehir Bakü'de bulunmaktadır. Bu üniversiteler genellikle ihtisas alanlarına göre isimler almışlardır. Bakü uluslararası öğrenci kabul eden yönüyle bir üniversite şehri olmuştur.

Bakü Devlet Üniversitesi, ülkenin en eski ve en fazla fakülteye sahip eğitim kurumudur. Azerbaycan Demokratik Cumhuriyeti Parlamentosu'nun 1 Eylül 1919 tarihinde aldığı kararla kurulmuştur. Azerbaycan Cumhuriyeti'nin cumhurbaşkanları Haydar Aliyev ve Ebülfez Elçibey de Bakü Devlet Üniversitesi mezunudur.

Bakü'de açık bir eğitim politikası izlenmektedir. Tahsil kanununda yer alan "Eğitim Alanında Uluslararası İş birliği" maddesi gereği UNESCO (United Nations Educational, Scientific and Cultural Organization/Birleşmiş Milletler Eğitim ve Kültür Örgütü), UNİCEF (United Nations International Children's Emergency Fund/Birleşmiş Milletler Çocuklara Yardım Fonu), FAO (Food and Agriculture Organization/Birleşmiş Milletler Gıda ve Tarım Örgütü) gibi uluslararası kuruluşlarla iş birliği yapılmaktadır.