Tahsil kelimesinin türediği Arapça husûl, "olma, oluşma, meyvenin özünün elde edilmesi, madenin içinden altının çıkarılması" gibi anlamlara gelmektedir. Kelimenin temel anlamı "bir ürün veya gelir elde etme, mahsul alma"dır. Yaygın olarak "toplama, alma, elde etme, kazanma ve öğrenim" gibi anlamlarda da kullanılır. "Öğrenim" anlamını Türkçe'de kazandığı, daha sonra Arapça'da da bu anlamıyla kullanıldığı vurgulanan tahsil kelimesi, belirtilen niteliği ile Türkçe'nin "geri dönen alıntılar"ı arasında değerlendirilmektedir. Kavramın eğitimle ilişkili olacak biçimde ele alınmasının izi, Fârâbî'nin, Tahsîlü's-Saâde (1345) adlı eserinde görülebilir.

Tarihî seyrine bakıldığında tahsilin "öğrenme" anlamına geçişi XIV. yüzyıldan itibaren olmuştur. Dîvânü Lügati't-Türk'te (XI. yüzyıl) kelimenin yalnızca "toplamak, elde etmek" anlamına rastlanmaktadır. Gülşehrî, 1317 yılında, Mantıku't-Tayr adlı eserinde, "Medresede bunça tahsîl eyledüm/İllete yüz dürlü ta'lîl eyledüm" beytiyle kelimeyi "öğrenim" anlamıyla açıkça kullanmaktadır. XV. yüzyılda Karamanlı Aynî, "Âmil ol bin yıl cihânda ilm ile tahsîl kıl/Yüz Avâmil bu durur ögren anı iy müntehâ", XVI. yüzyılda Bâkî, "Hasret-i la'l-i leb-i yâr ile tahsîl itmiş/Ten-i lâgar kad-i çenber ruh-ı asfer hâtem", XVII. yüzyılda Nef'î, "Tahsili anın mâhasal-i dâniş ü irfân/İtlâfı bunun mâmelek-i maden ü yemdir", XVIII. yüzyılda ise Şeyh Galip, "Edip tahsil her ilmi unutmuş/Gönülden dâmen-i pîrânı tutmuş" beytiyle tahsil kelimesini "öğrenim" anlamıyla kullanmaya devam etmektedir.

XIX. yüzyıl ve sonrasında yazılan sözlüklerde ise tahsil kelimesine "ilim öğrenme, tefennün etme, ilm-i mâ'lûmat kesbetme, okuyup öğrenme, tevsî-yi mâ'lûmat etme" anlamları verilmiştir. 1869 yılında Sâdullah Paşa tarafından hazırlanan Maârif-i Umûmiye Nizamnamesi'nde ise "tahsîl-i ilm-i marifet, tahsil etmek" şeklinde doğrudan eğitimle ilişkili olacak biçimde kullanılmıştır. 1876'da yayımlanan Kanûn-ı Esâsî'de ise tahsil kelimesi 97. maddede "toplamak" anlamında, 114. maddede ise "Osmanlı efradının kâffesince tahsîl-i maarifin birinci mertebesi mecbûrî olacak ve bunun derecâtı nizâm-ı mahsus ile tayin kılınacaktır" hükmü ile eğitim öğretim anlamında kullanılmakta ve ilköğretim bu anlamda yasal biçimde zorunlu kılınmaktadır.

Abdülaziz Bey'in Osmanlı Âdet, Merasim ve Tabirleri (1995) eserinde "tahsil" kavramı ile dil, din, zanaat ve meslek öğrenimini ve yaygın eğitimi kastettiği anlaşılmaktadır.

1930'lu yıllara gelindiğinde dilde sadeleşme çalışmaları kapsamında tahsil kelimesi yerine "okumak, öğrenim, öğretim" gibi kelimeler kullanılmaya başlanmıştır. Bu değişim, Türk Dil Kurumu yayınlarından takip edilebilmektedir. Kurumun henüz Türk Dili Tetkik Cemiyeti adıyla yayımladığı Osmanlıcadan Türkçeye Söz Karşılıkları Tarama Dergisi'nde ve Ekler Lugâtçesi'nde "okumak" fiilinin açıklamasında tahsil kelimesine yer verilmiştir (TDK, 1934a). Osmanlıcadan Türkçeye Söz Karşılıkları Tarama Dergisi'nin II. cildinde ise "bilgi edinme" karşılığında tahsil kelimesine yer verilmiştir (TDK, 1934b). Ardından anayasa ile ilgili hazırlanan bir sözlükte Osmanlıca ve Fransızca olarak belirtilen kelimelerin Türkçeler'i verilmiş "ilköğretim" kelimesinin Osmanlıca karşılığı olarak "ibtidâî tahsil" kelimesi verilerek önceleri tahsilin karşılığı olarak "öğretim" kelimesinin belirlendiği görülmüştür (TDK, 1942). Kurumun 1940-1955 yılları arasında yayımladığı eserlerde "orta tahsil", "yüksek tahsil" gibi kademe ayırımlarına gidilmiş; ancak tahsil kelimesi kullanılmaya devam etmiştir. Nitekim ardından anayasa dil değişimi hakkında yapılan tespitlerde de 80. maddede tahsil anlamında "öğretim", 87. maddede ise öğretim yerine tahsil kullanılması tespit edilen tezatlar arasında zikredilmiştir (TDK, 1952). Öğretim kelimesinde öğretenin aktifliği, baskınlığı gibi hususlar tahsil kelimesindeki öğrenenin baskınlığını karşılayamamış, bu sebeple tahsil kelimesinin yerine zamanla öğrenim kelimesinin kullanılması yaygınlaşmıştır.

Türk kültüründe dil, din, sanat ve meslekî her türlü öğrenimin genel olarak "tahsil" kelimesiyle ifade edilmesi, hayatın her alanında eğitim öğretime verilen önemin göstergesidir. İslamiyet öncesi Türk devletlerinde tahsil anlayışı, daha çok yaygın eğitim tarzında sözlü kültürün özelliklerine uygun olarak yapılmakta ve göçebe yaşam tarzından dolayı da temel yaşam becerilerini kazanma üzerine şekillenmektedir. İslamiyet sonrası Türk devletlerinde ise tahsil anlayışının bu becerilere ilave olarak öğrenilen muhtelif dinî, edebî, fennî ilimler üzerine şekillenmesi, tahsilin öneminin her durumda canlı kaldığını göstermektedir. Tarihin farklı dönemlerinde Taşkent, Buhara, Semerkant, Horasan, Hive, Konya, Bursa, İstanbul gibi pek çok Türk şehrinin ilim, felsefe, edebiyat, siyaset, sanat gibi farklı alanlarda birer tahsil merkezi olarak gelişmesi ve birçok medeniyete katkı sağlaması da bu hususta kayda değer bir durumdur.

Kelimenin çeşitli kullanımlarına ait örneklerden bazıları şunlardır: Tahsîl-i ilim (İlim tahsil etme, öğrenme), ibtidâ-yı tahsîl-i fıtrî (Doğal öğrenimin başlangıcı), külfet-i tahsil (Öğrenim esnasında karşılaşılan zorluklar), tahsîl-i irfan (İrfan yolunu öğrenme, tasavvufî bilgi elde etme), tahsilli (Okumuş kimse), silsile-yi tahsil (Medrese tahsilini bitirenlere verilen genel icazet).