Dil bilimciler bugün dünyada 7000 kadar dilin konuşulduğunu söyler. Bu diller statü açısından birbirinden farklılık gösterir. Hepsi konuşma dilidir ama çok azı edebî yazı dili olabilmiştir. Türkçe'nin VII. yüzyıldan beri hem konuşma dili, edebî dil, devlet dili hem de bilim ve eğitim dili olarak kullanılagelmiş yüksek bir medeniyet dili olduğu kabul edilir.
Avrasya'nın büyük bölümünde yüzyıllardır çeşitli diller, kültürlerle ilişki içinde olan Türk dili dolaştığı bütün coğrafyalardaki komşularının dillerini hem besleyip zenginleştirmiş hem de o dillerden beslenerek kendisi zenginleşmiştir. Böylece zaman içerisinde Türk diline farklı dil ve kültürden çok sayıda kelime ve kavram girmiştir. Bunlardan bir kısmı herkesin kullanageldiği kelimeler iken bazılarını da sadece ilmî ve edebî çevreler kullanmaktaydı
XIX. yüzyılın sonlarına gelindiğinde Osmanlı aydınları bazı yazar ve edebiyatçıların eserlerine yerleştirdikleri fakat halkın konuşma dilinde bulunmayan yabancı kökenli kelimelerin terkedilmesi düşüncesini tartışmaya başladılar. Dilde sadeleşme tartışmaları Türkiye Cumhuriyeti kurulduktan sonra da devam etmiştir. Bu çerçevede yaşanan kültürel değişme ve gelişmelere yönelik olarak ortaya konulan çalışmalardan biri de 12 Temmuz 1932 tarihinde Türk Dili Tetkik Cemiyeti'nin (şimdiki adıyla "Türk Dil Kurumu" [TDK]) kurulması olmuştur (bk. Dil Devrimi).
Mustafa Kemal Atatürk 11 Temmuz 1932 tarihinde aralarında Sâmih Rifat'ın da bulunduğu bir grubu Çankaya Köşkü'ne davet etmiş, çeşitli değerlendirmelerden sonra orada hazır bulunanlara, "Öyle ise, Türk Tarihi Tetkik Cemiyeti gibi bir de ona kardeş bir dil cemiyeti kuralım. Adı Türk Dili Tetkik Cemiyeti olsun. Yarın hükümete istida verip cemiyetin iznini almalı" demiştir. Bunun üzerine 12 Temmuz 1932 tarihinde kurucuları Sâmih Rifat, Ruşen Eşref (Ünaydın), Celal Sâhir (Erozan) ve Yakup Kadri'den (Karaosmanoğlu) oluşan heyet İçişleri Bakanlığı'na giderek başvuruyu yapmışlar, Sâmih Rifat başkan, Ruşen Eşref ise genel sekreter olmuştur. Cemiyetin adı 1934'te Türk Dili Araştırma Kurumu, 1936 kurultayında ise Türk Dil Kurumu olarak değiştirilmiştir.
Türk Dili Tetkik Cemiyeti'nin kuruluş amacını, teşkilat yapısını ve idarî biçimini belirten on iki maddelik bir de nizamname hazırlanmıştır. Nizamnamenin ilk maddesinde cemiyetin amacı, "Türk dilinin öz güzelliğini meydana çıkarmak ve onu dünya dilleri arasındaki değerine yaraşır yüksekliğe eriştirmek" şeklinde belirtilmiştir. Yedi maddede toplanan "iş ve çalışma kolları" da 1936 yılında yapılan III. Türk Dili Kurultayı'nda şu şekilde düzenlenmiştir: Lengüistik-etimoloji, gramer-sentaks, lügat-filoloji, yerim kolu, derleme kolu, yayım kolu.
Çalışma kolları için planlanan programlar incelendiğinde öncelikli gayenin Türk dilinin tarihî ve yaşayan lehçelerinin incelenmesi, gramer ve sözlüklerinin yapılması, halk ağzından kelimelerin derlenmesi, kelimelerin etimolojilerinin açıklanması, terim sözlüklerinin hazırlanması, ortaya çıkacak araştırma sonuçlarının yayımlanması yoluyla Türkçe'nin dünya dilleri arasındaki yüksek değerinin ortaya çıkarılması olduğu görülür. Bunlar yapılırken de sadece Türkiye Türkçesi'nin değil, ana Türkçe döneminden günümüze kadar gelen diğer bütün Türk lehçelerinin de araştırılıp ortaya konulması düşünülmüştür.
Türk Dil Kurumu'nun ilk günden beri üzerinde bulunan önemli iki görevi daha vardır. Bunlar özellikle Tanzimat döneminden beri tartışılan Türkçe'de sadeleşme, yani yabancı dil unsurlarının azaltılmasıyla Türkçe eğitim öğretimi için gereken temel kaynakların hazırlanıp yayımlanması olarak belirlenmiştir.
Atatürk, İş Bankası'ndaki hisselerinin kazançlarını vasiyetnamesinde Türk Dil Kurumu ile Türk Tarih Kurumu'na bırakmıştır. Bu iki kurumun bütçesi bugün de Atatürk'ün mirasından karşılanmaktadır.
Atatürk'ün sağlığında Millî Eğitim bakanının kurum başkanı olmasını sağlayan tüzük maddesi, 1951'de değiştirilmiş, Yönetim Kurulu'nun kendi içinde başkan seçmesi kuralı getirilerek o güne kadar süren devlet himayesindeki dernek statüsüne son verilmiştir.
İkinci önemli yapı değişikliği olarak 1982 anayasası ile Türk Dil Kurumu; 2876 sayılı kanun çerçevesinde Türk Tarih Kurumu, Atatürk Araştırma Merkezi ve Atatürk Kültür Merkezi ile birlikte "Atatürk Kültür, Dil ve Tarih Yüksek Kurumu" çatısı altına alınmıştır. Kurumların aslî, şeref ve haberleşme olmak üzere üç türlü üyesi vardır. Bilim kurulu en az yirmi en çok elli üyeden oluşur. Türk Dil Kurumu'nun yayın, bilimsel toplantı, ödül, burs gibi güncel faaliyet bilgileri genel ağ sayfasındaki "https://www.tdk.gov.tr/" adresinde bulunmaktadır.
Türk Dil Kurumu 1932'den beri araştırma ve kaynak eser üretme görevlerini bilimsel araştırma projeleri üreterek, yapılan araştırmalara destek vermek; yerli ve yabancı bilim insanlarının bilimsel çalışmalarını yayımlamak; bilimsel toplantılar düzenleyerek veya destek vererek bilim insanlarının ürettikleri eserlerine tartışma ortamı sağlamak; öğrencilere karşılıksız başarı burslara vererek genç araştırmacıların yetişmesine katkı sağlamak; uluslararası bilim ödülleri vermek gibi yollarla yerine getirmektedir.
Türk Dil Kurumu Türkçe eğitimi için de temel ihtiyaç olan başvuru kaynaklarını bilimsel ölçülere uygun şekilde ortaya koymaya çalışmaktadır. Bunları yaparken Millî Eğitim Bakanlığı'nın çeşitli birimlerinde görevli uzmanlar ve öğretmenlerle iş birliği içinde çalışmayı temel ilke edinmiştir. Buna yönelik olarak Millî Eğitim Bakanlığı'nın çeşitli birimleriyle iş birliği protokolleri imzalanmıştır. Ancak Türk Dil Kurumu'nun Türkçe eğitim öğretiminin müfredatını, ders çeşitlerini ve saatlerini belirlemek ve düzenlemek şeklinde bir amacı ve görevi yoktur.
Türk Dil Kurumu'nun mevcut "Bilim ve Uygulama kolları"nın yanına 2012 yılında "Türkçenin Eğitimi ve Öğretimi Bilim ve Uygulama Kolu" da eklenmiştir. Türkçe'nin eğitim öğretimine ilişkin faaliyetlerin yürütüldüğü bu kolda çeşitli üniversitelerdeki Türkçe eğitimi uzmanı akademisyenler yer almaktadır.
Türkçe'nin eğitim öğretimine yönelik çalışmalardan tamamlanan veya devam eden bazıları, "Türkçe Sözlük, Yazım Kılavuzu, bilim ve sanat terimleri sözlükleri, okullardaki seçmeli yaşayan dil ve lehçeler dersleri için kaynaklar, Türkçe eğitim öğretimine yönelik bilimsel toplantılar ve yayınlar, öğrencilere burslar" başlıkları altında değerlendirilebilir.
Eğitim, sanat ve bilim dili olmuş diller için kapsamlı bilimsel sözlüklerin hazırlanmış olması son derece önemlidir. Bu görev Türkiye'de Türk Dil Kurumu tarafından üstlenilmiştir. Eğitimin her seviyesinde başarıyı ölçmek için yapılan sınavlarda Türk Dil Kurumu'nun Türkçe Sözlüğü'nde belirlenen anlamlar esas alınmaktadır. İdarî ve hukukî anlaşmazlıklarda da kelimelerin anlamı için Türk Dil Kurumu ve Türk Dil Kurumu'nun Türkçe sözlüğüne başvurulmaktadır. Türkçe Sözlük'ün 1945-2023 arasında gözden geçirilip düzenlenmiş on iki baskısı yapılmıştır (https://sozluk.gov.tr/). Son baskısında terim, deyim ve anlamdan oluşan 132.334 söz varlığı bulunmaktadır.
Aynı şekilde eğitim ve bilim dili olarak da kullanılan diller için yazım kuralları ve yazım kılavuzu olmazsa olmaz şartlardandır. Belirlenmiş olan yazım kurallarına resmî, ticarî, edebî yazışmalarda da uyulması zorunludur. Türkçe'nin yazım kurallarının belirlenmesi, kılavuzlarının yayımlanması görevi de Türk Dil Kurumu'na verilmiştir. Yeni Türk alfabesine geçilen 1928 yılında Türk Dil Kurumu tarafından bir de İmlâ Lugati basılmıştır. 1941 yılında yayımlanan ilk kılavuzdan (o zamanki adıyla İmlâ Kılavuzu) bugüne kadar yirmi yedi baskı yapılmıştır.
Bilim ve sanat eğitiminde kavramlar temel taşları oluşturur. Bir alanın öğretilebilmesi için ona ait terimlerin kavratılabilmesi gerekir. Aynı alanda farklı terimlerin ve terim sözlüklerinin olması eğitimde güçlüklere yol açar. O yüzden herkesçe kabul edilebilir bir başvuru kaynağı olacak terim sözlüğü ihtiyacını karşılamak üzere Türkiye'de Türk Dil Kurumu ve Türkiye Bilimler Akademisi (TÜBA) terim sözlükleri yayımlamaktadır. Geometri terimleri için Atatürk'ün bizzat hazırladığı sözlük 1936'da yayımlanmıştır. Türk Dil Kurumu'nun genel ağ sitesinde doksan üç bilim ve sanat terimleri sözlüğüne ulaşılabilmektedir (https://sozluk.gov.tr/).
Türk Dil Kurumu zorunlu Türkçe eğitimi derslerinin dışında Millî Eğitim Bakanlığı müfredatına seçmeli olarak konulan Türkiye'deki "yaşayan diller ve lehçeler" derslerine de kaynak olabilecek şekilde Boşnakça, Kürtçe, Gürcüce, Arapça, Çerkezce, Abazaca gibi dersler için iki dilli sözlükler de yayımlanmaktadır (https://www.tdk.gov.tr/yayinlar/yayinlar-yayinlar/satistaki-yayinlar/).
Bütün bunların yanı sıra Türkçe Öğretmenliği, Türk Dili ve Edebiyatı Öğretmenliği, Türk Dili ve Edebiyatı, Çağdaş Türk Lehçeleri ve Edebiyatları bölümlerindeki lisans, yüksek lisans ve doktora düzeyindeki öğrencilere karşılıksız başarı bursları verilmektedir. Ayrıca Arnavutça, Boşnakça, Ermenice, Gürcüce, Kürtçe, Zazaca, Arapça, Çerkezce, Rusça, Çince gibi Türk dili ve kültürü ile yoğun ilişkisi olan dil bölümlerinin başarılı öğrencileri için de bursları vardır.
