Maarif Vekili.
Maarif Vekili.
Girit'te doğdu. Babası Abdullah Hulusi Bey, annesi Ayşe Sıdıka Hanım'dır. Bedirhan Bey'in büyük kardeşi Salih Bey'in torunudur. İzmir basınının tanınmış yazarlarından M. Esat Çınar'ın ağabeyidir. İlk ve orta tahsilini İzmir'de yaptıktan sonra 1910'da İzmir İdâdîsi'ni (Bugün Atatürk Lisesi) bitirdi. Mekteb-i Hukuk'ta yüksek tahsilini tamamladı (1916). İzmir'de öğretmenlik yaptı. 1915-1918 yılları arasında yakın arkadaşı Mustafa Necati ile birlikte İzmir'de Özel Şark Mektebi'ni kurdu ve yönetti. İzmir'in işgali tehlikesinin belirdiği dönemde yeniden canlandırılan İzmir Türk Ocağı'nın ve Müdafaa-yı Hukuk-ı Osmâniye Cemiyeti'nin aktif üyelerinden biri oldu.
Vasıf Bey Millî Mücadele döneminde Balıkesir'de yayımlanan İzmir'e Doğru gazetesinde kuva-yı milliyeyi destekleyen yazılar yazmıştır. İzmir'e Doğru gazetesi, Balıkesir'in işgali üzerine yayımına son vermiştir. Vasıf Çınar bunun üzerine Balıkesir'den ayrıldı ve Maarif Vekâleti Özel Kalem müdürlüğüne atandı. Ankara'da bulunan İzmirliler'le birlikte İzmir Yurdu Derneği'ni kurdu, İzmir'in kurtuluşundan sonra İzmir'e Maarif müdürü olarak atandı. Türkiye Büyük Millet Meclisi'nin (TBMM) ikinci dönem milletvekilliği seçimlerine katılarak 5 Temmuz 1923'te Saruhan'dan milletvekili seçildi.
Prag elçiliğine atanması sebebiyle 26 Ekim 1925'te milletvekilliğinden istifa etti, üçüncü ve dördüncü dönemde İzmir'den milletvekili seçildiyse de 1 Haziran 1932'de Roma büyükelçiliğine atanması sebebiyle istifa etti. Memuriyet hayatında ayrıca İstiklal Mahkemesi Genel müdürlüğü, İstanbul İstiklâl Mahkemesi savcılığı, iki defa (ikinci ve beşinci hükümet) Maarif vekilliği görevlerinde bulundu. İstiklal madalyasına sahiptir.
Moskova elçiliği görevindeyken 2 Haziran 1935 tarihinde Moskova'da vefat etmiştir. Cenazesi Ankara'ya götürülerek Cebeci Asrî Mezarlığı'nda toprağa verilmiştir. TBMM Albümü, nüfus kayıt örneğinde soyadı almadığı görünmekle birlikte "Çınar" soyadının hayatta iken Mustafa Kemal Atatürk tarafından verildiği bilinmektedir.
Eğitim ve kültür alanında düşüncelerini gazete ve eğitim dergilerindeki yazılarıyla ifade etmiş, çeşitli devlet görevlerinde bulunduğu zamanlarda düşüncelerini uygulamaya dönüştürmüştür. Bu sebeple Cumhuriyet döneminin eğitime hizmet eden eylem insanlarından biridir. Vasıf Bey, İzmir Maarif müdürlüğü görevindeyken idaresi altındaki okulların isimlerini inkılap ve istiklalin sembolü olan bazı isimlerle değiştirmiştir.
Eğitim tarihindeki öne çıkan faaliyetlerinin başında 2 Mart 1924'te elli yedi mebus arkadaşıyla birlikte Tevhîd-i Tedrisat Kanunu'na dair kanun teklifini vermesidir. Bu teklif, Türkiye Büyük Millet Meclisi'nin 3 Mart 1924 tarihli toplantısında kabul edilmiş ve Türk eğitim sisteminin dönüm noktalarından biri olan Tevhîd-i Tedrisat önergesi kanunlaşmıştır. Aynı gün, altı maddelik Tevhîd-i Tedrisat kararlarının uygulanması ve mecburi tahsil uygulamasının zorunluluğuna dair vekâlet tarafından bütün kaymakamlıklara bir genelge gönderilmek üzere yayımlanmıştır. Yasanın ilanından sonra 6 Mart 1924'te Vasıf Bey Maarif vekilliğine atanmıştır. 1924, Tevhîd-i Tedrisat Yasası'nın uygulamalarının başladığı yıl olması sebebiyle zorlu ve yoğun geçmiştir.
Vasıf Bey, Maarif vekili olur olmaz üzerinde durduğu ve maarif çalışmalarında hedef bildiği yatılı ilkokulların açılması için bütçeden malî kaynak ayırtmıştır. Bu karara dayanılarak, ülkenin özellikle okulsuz yerlerinde, 28 Mayıs'ta Urfa'da, 10 Haziran'da Çanakkale'de olmak üzere yatılı okullar açılmaya başlanmıştır.
Dikkat çeken faaliyetlerinden biri Tevhîd-i Tedrisat Kanunu'nda bir hüküm olmamasına rağmen, kanunla ilişki kurularak medreselerin kapatılması için yönetmelik hazırlamasıdır. 10 Mart 1924'te bütün illere gönderilen emirle 479 ilmiye medresesi kapatılmıştır. Böylece sorun olarak görülen mektep medrese ikiliği sona ermiştir. Gazetelere verdiği beyanatta medreselerin Tevhîd-i Tedrisat'a aykırı olduğuna dair hiçbir ifade yer almazken, personel, program, bina ve araç gereç yetersizliği gibi sebepleri saymıştır (Hâkimiyet-i Milliye, 18 Mart 1340).
Vasıf Çınar döneminin diğer önemli faaliyeti Tevhîd-i Tedrisât'ın öngördüğü "imamet ve hitabet gibi hidemâtı diniyenin ifası vazifesiyle mükellef memurların yetişmesi için" İmam ve Hatip mekteplerinin açılmasıdır. Medreseleri kapatan yönergede sadece ilmiye medreseleri kapatılmış, Dârülhilafe medreselerinin ilkokula denk gelen kısmı kapatılıp üst kısımları programlarına ve öğretim kadrolarına dokunulmadan İmam-Hatip mekteplerine dönüştürülmüştür. Başlangıçta bu okulların sayısı otuz civarındadır.
Vasıf Çınar'ın Maarif vekilliğinin ilk günlerinde zorunlu ilköğretim eğitimi beş yıl olarak yeniden düzenlenmiştir. Okullarda din derslerinin azaltılmasına yönelik çalışmalar da onun döneminde başlamıştır.
8 Eylül 1924 tarihinde yapılan bir eğitim toplantısında, Vasıf Çınar'ın da onayladığı eğitimin amacına dair şu esaslar beyan edilmiştir: "Millî varlığa ve bilince sahip olmak. Ailevî ve toplumsal hayatı uygarca yaşayabilmek için ciddiyete, görgü ve düzen kurallarına uymak. Cumhuriyet'in egemenliğini sürdürmek, çocuklarımızın kalplerinde ve ruhlarında Cumhuriyet için fedakârlık ülküsü yaratmak. Çocuklarda özgürlük ve sorumluluk duygularını geliştirmek. Eğitimde bilgiyi bir araç haline getirmek, pratiğe önem vermek. Çocuklarımıza ve gençlerimize bilim ve inceleme aşkı kazandırmak. Öğrencilerin kendi işlerinin idaresinde görev almalarını sağlamak. Çocuklarımıza sağlık kurallarını tanıtmak, bunları kendi hayatlarında uygulatmak. Beden ve düşünce eğitiminin birlikte yürütülmesine önem vermek, birbiri aleyhine bir gelişme göstermesine imkân bırakmamak. Çocuğun eğitiminde okul-aile iş birliğinden yararlanmak. Maarif siyasetimizde ekonomik amaçları izlemek. Okulumuzda hür ve makûl bir disiplin oluşturmak."
Yazarlık ve gazetecilik hayatı mütareke yılları, İzmir basını ve Balıkesir'de imtiyaz sahibi olduğu İzmir'e Doğru gazeteleriyle sınırlıdır. Bu dönem yazılarında Kuvâ-yı Milliye ve Türk istiklali gibi konular üzerine yazılar yazmıştır. Bunlar haricinde yayımlanmış bir eserinin olmadığı bilinmektedir.
Büyük ölçüde Tevhîd-i Tedrisat Yasası'nı tatbik etmek için Maarif vekilliğine 8 Mart 1924'te getirilen Vasıf Bey, bu görevden 21 Kasım 1924'te alınmıştır. 28 Şubat 1929'da yeniden aynı göreve getirilmiş, otuz yedi gün sonra 7 Nisan 1929'da bakanlıktan yeniden alınmıştır. Vasıf Çınar'ın gerek siyasî gerekse eğitim faaliyetleri üzerine kısa makaleler kaleme alınmakla birlikte derinlikli bir biyografisinin henüz yazılmadığı görülmektedir.
BCA. 51.0.0.0/2.4.8; 51.0.0.0/3.27.2; 51.0.0.0/13.114.15.
Baran, Tülay Alim. “Cumhuriyet Dönemi Devlet Adamlarından: Vasıf Çınar”. Atatürk Araştırma Merkezi Dergisi. 17/49 (2001), s. 171-201.
Batır, Betül. Geleneksel Eğitimden Çağdaş Eğitime Türkiye’de İlköğretim (1908-1924). İstanbul 2014.
Gövsa, İbrahim Alâettin. “Vasıf Çınar”. Türk Meşhurları Ansiklopedisi. İstanbul, t.y., s. 396.
Hâkimiyet-i Milliye. 13 Mart 1340/1924.
Hâkimiyet-i Milliye. 18 Mart 1340/1924.
Huyugüzel, Ö. Faruk. “Vasıf Çınar”. İzmir Fikir ve Sanat Adamları (1850-1950). Ankara 2000, s. 586-587.
Kronolojik ve Tematik Türk Eğitim Tarihi. ed. M. Gündüz. İstanbul 2018.
TBMM Albümü 1920-2010, 1. Cilt: 1920-1950. Ankara 2010.
Tutsak, Sadiye. İzmir’de Eğitim ve Eğitimciler (1850-1950). Ankara 2002.
Kaynak: https://turkmaarifansiklopedisi.org.tr/vasif-cinar
Bilgi paylaştıkça çoğalır. Okuduğunuz için teşekkür ederiz.