Arapça dikkat kelimesi Türk Dil Kurumu Sözlüğü'nde düşünceyi duygularla birlikte bir şey üzerinde toplama ve uyanıklık; ilgi, özen ve uyarma sözü, ünlem olarak (dikkat ediniz!) ifade edilir. Eğitim süreçlerinde ve öğrenme faaliyetlerinde bulunan öğrencinin dikkati; düşüncelerini yoğunlaştırması, uyanık ve özenli olmasıyla değerlendirilir. Öğrenme dikkatin oluştuğu an başlar.

Eğitimde dikkati açıklayabilmek için dikkati içeren çeşitli fiiller kullanılabilir. "Dikkat etmek", düşünlerini bir nokta üzerinde toplamak, bir şeyin üzerinde itina ile durmak ve bir husus gözüne çarpıp ilgisini çekmek, bir şeyi fark edip görmek olarak açıklanır. Eğitim sürecinde öğrenme için anlatılanlara veya okunanlara dikkat edilmesi gerekir. Dikkat etmenin de ötesinde etkili öğrenmenin gerçekleşebilmesi için öğrencinin öğrenme sürecine odaklanabilmesi ve dikkat süresinin uzaması önemlidir. Bu durum "dikkat kesilme" tanımıyla açıklanabilir. "Dikkat kesilmek, tam bir dikkat halinde olmak, bütün düşüncesini ve ilgisini bir nokta üzerinde toplamak", "büyük bir dikkat sarfetmek" şeklinde belirtilir. Dikkat etmeyi ve sürekliliğini sağlayan önemli bir faktör bilginin, konunun veya durumun dikkate değer bulunmasıdır. Dikkatli sıfatı bir işi titizlikle yapmayı ve ihtimam gösterme, doğru olmasına itina etme, temiz ve düzgün yapma olarak açıklanırken; karşıt olarak dikkatsiz sıfatı ise işe kendini vermeyen, doğru dürüst, özenli yapmayan ve olup bitenlerin farkında olmayan, dalgın olarak açıklanır.

Dikkat ile birlikte ilgili konuya yönelik bilgileri anlama süreci başlamış olur. Dikkat, bireyin konuyu, olayı farketmesini sağlar. Farkında olmak "görülmesi veya bilinmesi gereken şeylerden haberi bulunmak, kavranması gereken bir şeye dikkat etmek" demektir. Farkındalık, anlamlandırmanın başlamasıyla oluşur. Farkındalığın oluşması için de dikkat gerekir. Farkındalık ve dikkat birlikte bilinçli olmayı sağlar. Bilinç, belli bir alanda algılar, düşünceler, arzular ve dikkatin odaklandığı bütün zihinsel aktiviteleri içerir. Bu da düşüncelerin gelişmesini, gelişen düşüncelerin de başka düşünceleri geliştirmesini sağlar.

Psikolojide dikkat "algısal işlevleri, düşünceleri, duyusal girdileri, bilişsel süreçleri, çevresel uyarıcıların bazılarını görmezden gelip bazılarını seçerek onlar üzerinde odaklaştırabilme, böylece seçilen uyarıcıları daha net algılayabilme ve bu süreçlerin tamamını iradî olarak kontrol edip yönlendirebilme yetisi" olarak da tanımlanmıştır. Dikkat sürecinde öne çıkan, belli bir uyaran, duygu, düşünce, duyu veya aktiviteye odaklanılırken diğerleriyle ilgilenmeme, görmezden gelme durumunun olmasıdır.

Bilginin hafızaya aktarılabilmesi için de dikkat gerekir. Dikkat kendiliğinden dikkat ve seçici dikkat olmak üzere iki şekilde incelenebilir. Seçici dikkat bireyin kontrolü altındadır. Etkili öğrenme, bireyin özellikle seçicilik yeteneğine dayanır. Öte yandan dikkat süzücü ve seçici dikkat olarak da ele alınmaktadır. Süzücü dikkatle hangi uyarıcıların birey için daha uygun olduğunu anlayabilmek mümkün olmaktadır. Yani bu dikkatle birey çevredeki uyarıcıları süzerek ne olup bittiğini inceler. Seçici dikkat devreye girdiğinde süzücü dikkat esnasında çevredeki bazı uyarıcıların seçilmesi söz konusu olmaktadır. Bu noktada algıda seçicilik ve algısal kurallar devreye girer. Bu iki kavram çevreden hangi uyarıcıların üzerine dikkat edileceğini belirlemeye yardım eder. Bu sebeple seçici dikkat öğrenme üzerinde daha belirleyicidir. İhtiyaçlar, uyarıcıların zıtlığı, hareketlilik gibi hususlar bazı uyarıcıları diğerlerinden daha dikkat çekici hale getirir dolayısıyla bilginin kalıcı şekilde öğrenilmesi kolaylaşır. Birey dikkat alanına giren uyarıcılardan bazılarını seçer.

Bireyin dikkat edebileceği kaynaklar sınırlıdır, bundan dolayı birey yaşantılarında belli bir yöne odaklandığında, diğerlerini (olanları) göz ardı eder. Özellikle kısa süreli bellek belirli sayıda uyarıcının işlenmesine imkân verir ve bu bir sınırlılık oluşturur. Seçici dikkat süre olarak da sınırlıdır. Yetişkinlerde bu sürenin ortalama 35 dakika olduğu söylenebilir. Öğrencinin eğitim yaşantısında dikkatini neye odakladığı ve ne kadar sürdürdüğü, nasıl öğrendiğini belirler. Dikkati toplama ve sürdürme kişiseldir ve bireysel farklılıklar içerir.

Dikkat, içsel ve dışsal unsurlardan etkilenir. Mesela öğrencinin yaşı (küçük yaşlarda dikkat süresi daha azdır), gelişim düzeyi (bilişsel, duygusal, fiziksel), dikkat edilmesi gereken konuya, duruma yönelik öğrencinin verdiği önem ve ilgi, öğrencinin ruh hali (üzgün, kaygılı olması gibi), hazır bulunuşluk düzeyi gibi etkenler içsel unsurlardır. Dikkat bireyin içsel süreçlerinde gerçekleşir ancak çevreden etkilenir. Bu durum da dışsal şartların önemini gösterir. Çevre şartları (gürültü, ses, ısı, ışık gibi) ve insanların tepkileri (öğretmenin öğretme sürecine yönelik davranışları gibi) dış faktörlerdir. İşitsel, görsel vb. yolları kullanarak öğrencilerin dikkatinin ne düzeyde çekildiği öğrenmelerini etkiler.