Okulda ya da okulun dışında, yardım etme, terbiye anlamlarına gelen eğitim, bilginin yanında her yaş veya kademede iyi/kötü, güzel/çirkin, doğru/yanlış vb. yeni şeyler öğrenilen bir süreçtir. Eğitim zamanla sistematik hale gelerek bir düzen oluşturulmaya veya bir merkez tarafından denetlenmeye çalışılmıştır.

Teftiş ve müfettiş kavramları okul müdürü, eğitim müdürü gibi ilk defa Roma döneminde kullanıldığı düşünülmektedir. Teftiş/denetim, inceleme, araştırma, soruşturma, doğruyu bulmak için arama, tarama, muayene, kontrol etme vb. anlamlarda da kullanılmaktadır. Türk eğitim sistemimizde teftiş yerine tetkik, tahkik, irşat, murakabe, muayene, tahkikat, soruşturma, denetim, denetleme ve bu eylemleri gerçekleştiren müfettiş için Osmanlı Devleti döneminde muin kullanılmış ise de günümüzde muhakkik, murakıp, kontrolör, denetçi, denetmen, denetim elemanı kavramları kullanılmaktadır. Teftiş görevi yapan görevli de müfettiş olarak tanımlanmıştır.

Eğitim teftişi "eğitimde değerlendirme ve eğitimin amaçlarının gerçekleştirilmesini tespit etmek için yapılan denetim"dir. Bu teftiş, eğitim yöneticilerinin yönetim işlerindeki başarı derecelerini tespit amaçlı idarî/yönetim teftişi ile öğretimin gerçekleşme boyutunu belirlemek amaçlı ders/öğretim teftişi halinde iki şekilde yapılmaktadır.

Osmanlı ve Cumhuriyet dönemlerinde teftiş/müfettiş ve bunlara ait kurul düzenlemeleri zaman içerisinde gerçekleşen değişimlerle sürdürülmüştür. 1838 yılında mahalle mektepleri hakkında hazırlanan layihada, içinde bulunulan eğitim kademelerinin durumu tarif edilirken, öğretmenlerin teftiş edilmeleri ifadesi: "... ilim ve maarifin tahsiline hız verilebilmesi için mevcut mektepleri bir düzene koymak, mahalleler arasında bulunan küçük mekteplerdeki öğrencilerin öğrenimlerine bakmak, onların bir şey öğrenip öğrenmediklerini yoklamak üzere mevcut öğretmenlerin hallerini memurlar tayini ile teftiş etmek, ehliyet ve kabiliyeti bulunanları, çocuk terbiyesine muktedir olanları kullanmak ..." şeklinde yer almıştır (Su, 1974). II. Mahmud zamanında, açılan rüştiye ve sıbyan okullarını teftiş etmek için "muin" adı verilen müfettişler tayin edildiği, 1862 yılına kadar muin teriminin aynı anlamda olmak üzere müfettiş terimi ile birlikte kullanıldığı, bu tarihten sonra ise teftiş hizmeti görenlere müfettiş denildiği dolayısıyla muin sözcüğünün terkedildiği anlaşılmaktadır.

1869 tarihli Maârif-i Umûmiye Nizamnamesi teftiş için de ayrı bir önemi haizdir. Nizamname ile biri Rumeli yakası Mekâtib-i Rüşdiye ve Sıbyâniye Müfettişliği diğeri Anadolu yakası Mekâtib-i Rüşdiye ve Sıbyâniye Müfettişliği şeklinde müfettişlikler ihdas edilmiş, Maârif-i Umûmiye Nezareti'ne bağlı "vilayet maarif meclisleri" kurulmuş, bu meclislerde "muhakkik" ve "müfettiş"ler görevlendirilmiştir.

1875 yılında rüştiyelerde "teftiş defteri"nin bulundurulması, buraya müfettişler tarafından öğretim ve yönetimle ilgili gözlem ve önerilerin yazılması, defterin okul müdürlüğü tarafından saklanması ve istenildiğinde müfettişe verilmesi zorunlu hale getirilmiştir.

1876'da kabul edilen "Kanûn-ı Esâsî"ye göre meclis-i maarifler kurulmuş ve müfettişlerle takviye olunmuştur. II. Meşrutiyet'in ilanından sonra ise bütün teftiş hizmetlerini düzenleyen bir birim olarak Me'mûrîn-i Teftîşiye Dairesi adı altında bir yapılanma gerçekleştirilmiştir. İlköğretimle ilgili en önemli gelişmelerden biri olan ve 1913 yılında yayımlanan Geçici İlköğretim Yasası ile hem okulların teftişi burada zikredilmiş hem de bir yıl sonra İlköğretim Müfettişlerinin Görevlerine İlişkin Yönetmelik yürürlüğe konulmuştur.

Cumhuriyet'le birlikte 1923, 1927, 1962, 1963, 1969, 1980, 1990, 1999, 2010, 2011, 2014, 2016 ve 2021 yıllarında ilköğretim müfettişleriyle ilgili mevzuatta çeşitli düzenlemeler yapılmıştır. 2010 yılında ilköğretim müfettişlerinin unvanı "eğitim müfettişi" olarak değiştirilmiş, akabinde illerde Eğitim Müfettişlikleri Başkanlığı kurulmuş, eğitim öğretim hizmetleri sınıfında olan ilköğretim müfettişleri ise genel idare hizmetleri sınıfına alınmıştır. 2011 yılında bakanlık teşkilat düzenlemesini gerçekleştiren 652 sayılı Kanun Hükmünde Kararname ile Teftiş Kurulu Başkanlığı, Rehberlik ve Denetim Başkanlığı'na dönüştürülerek hizmet birimi yapılmış, bakanlık müfettişlerinin unvanı "millî eğitim denetçisi", eğitim müfettişlerinin ise "il eğitim denetmeni" olarak değiştirilmiştir. 2014 yılında yapılan değişiklikle millî eğitim denetçiliği ve il eğitim denetmenliği unvanlarına sahip iki müfettiş grubu maarif müfettişi unvanıyla birleştirilmiş, Rehberlik ve Denetim Başkanlığı'nda görevli millî eğitim denetçileri il millî eğitim müdürlükleri bünyesinde teşekkül ettirilen maarif müfettişleri başkanlıklarına atanmışlardır. 2016 yılında Rehberlik ve Denetim Başkanlığı tekrar Teftiş Kurulu Başkanlığı'na dönüştürülmüş, maarif müfettişleri bakanlık maarif müfettişleri yapılmış, il millî eğitim müdürlükleri bünyesinde görev yapan maarif müfettişleri de denetim, inceleme, araştırma yapmakla görevlendirilmişlerdir. 2021 yılında il millî eğitim müdürlüklerinde, her derece ve türdeki örgün/yaygın eğitim kurumlarının rehberlik, iş başında yetiştirme, denetim, değerlendirme, inceleme, araştırma ve soruşturma hizmetlerini yürütmek üzere eğitim müfettişi istihdam edilebileceği yönünde düzenleme yapılarak maarif müfettişleri eğitim müfettişi kadrosuna atanmış, illerde Eğitim Müfettişlikleri Başkanlığı kurulmuş ve bakanlık maarif müfettişlerinin unvanları "bakanlık müfettişi" olarak değiştirilmiştir.

Anayasal olarak güvence altına alınan zorunlu eğitim denetiminin Millî Eğitim Bakanlığı tarafından Millî Eğitim Bakanlığı bakanlık müfettişi, eğitim müfettişlerince gerçekleştirilmesi gerekmektedir. Bu durum anayasanın 42. maddesinde yer almıştır. 1739 sayılı Millî Eğitim Temel Kanunu'nun 56. maddesinde de "Eğitim öğretim hizmetinin, bu kanun hükümlerine göre devlet adına yürütülmesinden, gözetim ve denetiminden Millî Eğitim Bakanlığı sorumludur" şeklinde hükme bağlanmıştır.

En son 1 sayılı Cumhurbaşkanlığı Kararnamesi'nin 301. maddesinin 1/b bendinde Millî Eğitim Bakanlığı'nın görevleri arasında, "Eğitim ve öğretimin her kademesi için ulusal politika ve stratejilerin belirlenmesi amacıyla gerekli çalışmaları yapmak, uygulamak, uygulanmasını izlemek ve denetlemek, ortaya çıkan yeni hizmet modellerine göre güncelleyerek geliştirmek" sayılmış, aynı kararnamenin 320. maddesinin 1/d bendinde, "Her derece ve türdeki örgün ve yaygın eğitim kurumları ile il ve ilçe millî eğitim müdürlüklerinin rehberlik, işbaşında yetiştirme, denetim, değerlendirme, inceleme, araştırma ve soruşturma hizmetlerini müfettişler aracılığıyla yürütmek" hükmü ile bu görev Teftiş Kurulu Başkanlığı'na verilmiştir. Teftiş Kurulu Yönetmeliği'ne göre denetim görevlerini yerine getirmesi Millî Eğitim Bakanlığı bakanlık müfettiş/eğitim müfettişlerinin görev, yetki ve sorumluluğu kapsamında bulunmaktadır.

Müfettişler bu görevi icra ederken teftişin, inceleme, araştırma, kurum/ders teftişi, rehberlik, soruşturma alanlarını kapsayan görev; durum saptama, önerilerde bulunma, değerlendirme ve geliştirme etkinliklerini içeren süreç ve yönlendirme, yol gösterme, güdüleme, moral verme, değerlendirme, yargılama alanlarına giren davranış boyutu dahilinde hareket etmekle sorumludurlar.

Günümüzde denetimin farklı çeşitleri bulunmaktadır. Bunlar, uygunluk (şeklî), yerindelik, malî, finansal ve performans denetimleri şeklinde ifade edilebilir. Eğitim denetimi gerçekleştirilirken kurumların gerek idarî gerek malî gerekse uygulamaya yönelik eylemleri de eğitim denetimleri içinde veya dışında olmak üzere bu kapsamda değerlendirilmektedir.