Millî Eğitim Bakanlığı tarafından resmî kolejler olarak adlandırılan ama daha çok Maarif kolejleri olarak bilinen okullardır. Kuruluşları Demokrat Parti'nin iktidarda olduğu ve Türkiye-Amerika Birleşik Devletleri ilişkilerinin birçok alanda üst düzeyde devam ettiği bir dönemde gerçekleşmiştir.

II. Dünya Savaşı'nın ardından Türkiye'nin Amerika Birleşik Devletleri ile yakınlaşması, Birleşmiş Milletler ve NATO'ya üye olması, Kore'ye asker göndermesi, hızlı sanayileşme girişimi ve Batı ile ilişkileri sebebiyle İngilizce ön plana çıkmıştır. Yükseköğretimin yaygınlaşmadığı bir dönemde Türkiye'nin İngilizce bilen kişilere ihtiyaç duyması ortaöğretim düzeyinde yabancı dilde eğitim yapacak kurumları gündeme getirmiştir. Nitekim İngilizce'ye karşı giderek artan ilgi de yeni türde bir okulun kuruluşuna zemin hazırlamıştır.

Maarif kolejleri ile ilgili hazırlıklar 1954 yılı ortalarında başlamıştır. Bu okulların kuruluşuyla ilgili fikrin ilk defa kimin tarafından ortaya atıldığı kesin olarak bilinmemekle birlikte yabancı dilde eğitim yapacak bir okul fikrinin Amerikalı danışmanlarca verilmiş olması kuvvetle muhtemeldir. Nitekim Millî Eğitim Bakanı Hüseyin Celal Yardımcı'nın Maarif kolejlerinin NATO'nun eleman ihtiyacını karşılamak amacıyla ve Atatürk Üniversitesi'nin de Amerika Birleşik Devletleri'nin model alınarak açıldığını açıkça dile getirmesi bu görüşü desteklemektedir.

Millî Eğitim Bakanlığı Maarif kolejlerinin açılmasıyla ilgili 15 Kasım 1954'te Türkiye Büyük Millet Meclisi'ne sunduğu kanun tasarısında Türkiye'nin artan uluslararası ilişkilerine dikkati çekerek farklı alanlarda yabancı dil bilen kişilere şiddetle ihtiyaç duyulduğuna işaret etmiştir. Bu amaçla eğitim yapan tek okulun Galatasaray Lisesi olduğu ve ihtiyacı karşılayamadığı hatırlatılarak 1954-1955 eğitim öğretim yılında İstanbul, İzmir, Konya ve Eskişehir'de kolej kurulmak istendiği belirtilmiştir. Kanun tasarısını görüşen Millî Eğitim Komisyonu bu tür okulların Türk kültürünü zayıflatacak sayıda ve nitelikte olmaması gerektiğine değinerek Maarif kolejleri konusunda endişe ve çekincelerini dile getirmiştir. Millî Eğitim Bakanı Celal Yardımcı hem Türkiye Büyük Millet Meclisi Genel Kurulu'nda yaptığı konuşmalarda hem de gazete ve komisyonlara verdiği beyanatlarda Maarif kolejlerinin Türk kültürünü zayıflatmasına izin vermeyeceklerini ısrarla vurgulamıştır. Bütçe komisyonu kanun tasarısını desteklemiş ancak Karadeniz ve Doğu Anadolu'da da birer kolej açılmasını istemiştir. Kanun tasarısı ilgili komisyonlarca incelendikten sonra 10 Ocak 1955'te Türkiye Büyük Millet Meclisi Genel Kurulu'na gelmiştir.

Maarif kolejleriyle ilgili tartışmalar daha çok Türkiye Büyük Millet Meclisi'nde yaşanmış, kamuoyunda ise bu yönde ciddi bir tartışma söz konusu olmamıştır. Kolejlerle ilgili haberler ise daha çok yerel basında yer almıştır. Haberlerin içeriklerinde kullanılan olumlu dil Maarif kolejlerinden kamuoyunun ve resmî makamların büyük beklentisi olduğunu göstermektedir. Kamuoyunda genel olarak destek gören Maarif kolejlerinin açılmasına çekinceyle yaklaşanlar ve karşı çıkanlar da olmuştur. Bu genel kabule rağmen kolejlerin nerede açılacağı ve hangi yabancı dilde eğitim yapacağı hararetli tartışmalara sebep olmuştur. Kolejlerin açılma yerleri ile ilgili birçok farklı teklif ve isteğin gelmesi üzerine Celal Yardımcı, kanun tasarısının bütçe tahsisatıyla ilgili olduğunu belirterek kolejlere yer belirlemenin Millî Eğitim Bakanlığı'nın yetkisinde olduğunu söylemiştir. Okulların kuruluşunda ihtiyaç duyulan finansal kaynağı bulmak için verilen kanun tasarısı görüşmesi, kolejlerin açılış yerleri meselesi sebebiyle yetki tartışmalarına dönüşmüştür.

Kolejlerin hangi yabancı dilde eğitim yapacağı da başka bir tartışma konusu olmuştur. Millî Eğitim Bakanı Celal Yardımcı, Eylül 1954'te yaptığı açıklamada kolejlerin Türkçe-İngilizce eğitim yapacağını açıklamıştır. Yardımcı 10 Ocak 1955'te Türkiye Büyük Millet Meclisi Genel Kurulu'nda yaptığı konuşmada ise kolejlerde yabancı dilde eğitim yapılacak olmasına karşın Türkçe'ye son derece önem vereceklerini ve esas olanın Türkçe olduğunu ısrarla vurgulamıştır. Türkiye Büyük Millet Meclisi'nde yapılan konuşmalara bakıldığında milletvekillerin çoğunun yabancı dilde eğitim yapan bu okullara karşı olmadığı görülmektedir. Kolejlerin daha çok faydalı yönleri üzerinde durulan ancak yabancı dilde eğitimin doğurabileceği sakıncalı sonuçlar üzerinde neredeyse hiç durulmayan bu tartışmaların daha çok pragmatik bir eksende yürütüldüğü anlaşılmaktadır.

Millî Eğitim Bakanlığı bu kolejleri 1954-1955 eğitim öğretim yılında açmayı planlamıştır. Ancak yaşanan tartışmaların uzamasıyla kolejlerin açılışı bir sonraki eğitim öğretim yılına kalmıştır. 8 Ekim 1955'te Eskişehir, 22 Ekim 1955'te İzmir Bornova, 4 Kasım 1955'te Kadıköy, 11 Kasım 1955'te Konya, 8 Aralık 1955'te Samsun ve 29 Ekim 1956'da Diyarbakır Maarif kolejleri açılmıştır. İlk beş kolej Celal Yardımcı'nın, Diyarbakır Maarif Koleji ise Ahmet Özel'in bakanlığı döneminde açılmıştır. Bakan düzeyinde gerçekleştirilen açılış törenlerine bürokrat, öğretmen ve öğrencilerin yanı sıra kalabalık bir halk kitlesi de katılmıştır. Kolejlere, Batı medeniyetinin aktarılmasında köprü vazifesi yüklenmesiyle bu okulların aynı zamanda birer kültür taşıyıcısı olmalarının beklendiği anlaşılmaktadır. 1970'li yıllarda ek olarak Adana, Ankara, Bursa ve Erzurum'da yeni Maarif kolejleri açılmış, böylece Maarif koleji sayısı ona yükselmiştir.

Maarif kolejleri bir yıllık hazırlık eğitiminden sonra üç yıl ortaokul ve üç yıl da lise olmak üzere yedi yıl eğitim veren okullardır. Hazırlık sınıfında İngilizce ve Türkçe dersi gören öğrenciler hazırlığı geçtikten sonra müfredat çerçevesinde ilgili dersleri görmüştür. Kolejlerin açılışı sırasında bu okullarda nasıl bir müfredat uygulanacağı, hangi ders kitaplarının okutulacağı, kitapların nasıl sağlanacağı sorun olmuştur. Uygulanacak ders müfredatı ve okutulacak ders kitapları için özellikle Arnavutköy Amerikan Kız Koleji'nden yararlanılmıştır. Komisyonlar aracılığı ile oluşturulan müfredat ve seçilen ders kitapları Talim ve Terbiye Kurulu Başkanlığı'nın onayından sonra resmîleşmiştir.

Kolejlerde çalışacak öğretmen ihtiyacının nasıl karşılanacağı ise daha bu okullar açılmadan tartışılmaya başlanmıştır. Yabancı dilde okutulması düşünülen matematik ve fen dersleri için yeterli sayıda yabancı dil bilen Türk öğretmen bulmak mümkün olamamıştır. Bu yüzden bakanlık bu sorunu ilk aşamada başta Amerika Birleşik Devletleri ve İngiltere olmak üzere yabancı ülkelerden getirdiği öğretmenlerle çözmeye çalışmıştır. İlk yıllarda sözleşmeli öğretmenler, 1960'lı yılların başından itibaren ilave olarak Fulbright bursuyla gelen öğretmenler ve 1960'lı yılların ortalarına doğru ise barış gönüllüsü olarak gelen öğretmenler istihdam edilmiştir. Bakanlık, çalışacak sözleşmeli ve Fulbright burslusu yabancı öğretmenlerin kolej eğitim modelinin gerektirdiği nitelikte olmasını sağlamak için özen göstermeye çalışmıştır. Buna rağmen öğretmenlerin performansları ve öğretmenlik nitelikleriyle ilişkili bazı sorunların ortaya çıkması öğretmen seçiminde gereken hassasiyetin gösterilmediğini düşündürmektedir. 1960 yılında yayımlanan Türkiye Eğitim Millî Komisyonu Raporu'nda bu duruma vurgu yapılarak yabancı öğretmenlerin çoğunun "isabetle seçilmediği veya seçilemediği, hepsinin canla başla çalışmadığı" belirtilmiştir. 1960'lı yıllarda kolejlerde görev alan barış gönüllülerinin seçimindeyse Millî Eğitim Bakanlığı'nın seçim hakkı yoktu. Barış gönüllülerinin çoğunun genç ve tecrübesiz olması, öğretmenlikle ilgili herhangi bir formasyonlarının bulunmaması kolejlerdeki yabancı öğretmen niteliğini düşürmüştür. Maarif kolejlerinde yabancı öğretmenlerin yanında Türk öğretmenler de çalışmıştır.

Maarif kolejlerini belli hedefler doğrultusunda kuran Millî Eğitim Bakanlığı sınırlı sayıda öğrencinin devam edebildiği bu okullara alınacak öğrencilerin seçiminde hassas ve dikkatli davranmıştır. Öğrenci alımlarında seçme sınavları yapılmıştır. Tek basamaklı olarak yapılan bu sınavlar 1970'li yıllarda iki basamaklı hale getirilmiştir. Maarif kolejleri yatılı eğitim veren kurumlar olduğu için bu okullara 1964 yılına kadar sadece yatılı erkek öğrenci alınmıştır. 1964-1965 eğitim öğretim yılından itibaren gündüzlü öğrenciler ile kız öğrenciler de kabul edilmeye başlanmıştır. Öte yandan gerekli şartları taşıyan öğrencilerin Maarif kolejlerine nakil yoluyla kabulü sağlanmıştır. Maarif koleji öğrencileriyse, yeniden koleje dönme hakları olmaksızın Türkçe eğitim yapan okullara geçiş yapabilmişlerdir.

Samsun ile İzmir Bornova Maarif Koleji öğrenci kütük defterlerinde yapılan incelemelerden Maarif kolejlerine ağırlıklı olarak orta ve üst orta sınıf ailelerin çocuklarının devam ettiği anlaşılmaktadır. Ayrıca bu konuda yapılan bir anket çalışmasında da benzer sonuçlara ulaşılmıştır. Maarif kolejlerine ücretli okuyan öğrencilerin yanında alt ve orta gelirli ailelerin çocukları da parasız yatılı olarak alınmıştır. Devlet parasız yatılılık sınavında büyük başarı gösteren öğrenciler bakanlık tarafından kolejlere yerleştirilmiştir. Maarif kolejlerinin ortaokul ve lise kısımlarındaki yatılı öğrencilerin yaklaşık %15'i yurttan parasız, %85'i de paralı olarak yararlanmıştır. Maarif kolejlerinin lise kısmını yatılı olarak okuyan kız öğrenci ise bulunmamaktadır. Millî Eğitim Bakanı Celal Yardımcı açılış sırasında kolejlerin Türkiye'nin her yerinden öğrenci kabul edeceğini, yatılı kontenjanın %25-30'unun mahrumiyet bölgelerinden gelecek öğrencilere tahsis edileceğini belirtmiştir. Ancak bakanın koyduğu %25-30'luk hedefin gerçekleşmediği görülmektedir.

1955-1973 yılları arasında Maarif kolejlerinin hazırlık sınıflarında toplam 6066 öğrenci öğrenim görmüş, bu öğrencilerden 5391'i başarılı 675'i başarısız olmuştur. Aynı dönemde ortaokul birinci sınıflarda 7740 öğrenci bulunmuş ve bu öğrencilerden de 7222'si başarılı, 518'i başarısız olmuştur. Ortaokul ikinci sınıflarda 5496 öğrenci bulunmuş ve bu öğrencilerden 5093'ü başarılı, 403'ü başarısız olmuştur. Ortaokul üçüncü sınıflarda ise 4581 öğrenci bulunmuş ve bu öğrencilerden 4068'i başarılı, 513'ü başarısız olmuştur. 1957-1973 yılları arasında Maarif kolejleri lise kısmında eğitim öğretime 344 şubeyle devam edilmiştir. Bu yıllarda haziran döneminde 4489 öğrenci, eylül döneminde toplam 2867 öğrenci sınıfı geçmiştir. 243 öğrenci ise bir dersten borçlu olarak sınıfı geçmiştir. Sınıfta kalan öğrenci sayısı ise 1017'dir. Öğrencilerin %88,20'si başarılı olurken %11,80'i başarısız olmuştur. 1956-1973 yılları arasında Maarif kolejlerinin ortaokul kısmından 4295'i erkek, 601'i kız olmak üzere toplamda 4896 öğrenci diploma alarak mezun olmuştur. Mezunların %87,72'si erkek, %12,28'si kızdır. Lise kısmından ise 220'si kız, 2269'u erkek olmak üzere 2489 öğrenci mezun olmuştur. Mezunların %91,16'sı erkek, %8,84'ü kızdır. Bu öğrencilerin 261'i erkek, 26'sı kız olmak üzere toplamda 287 öğrenci edebiyat kolundan, 2008'i erkek, 194'ü kız olmak üzere toplamda 2202 öğrenci fen kolundan mezun olmuştur. 1955-1974 yılları arasında çeşitli sebeplerle okuldan ayrılan toplam öğrenci sayısı ise 1148'dir.

1739 sayılı Millî Eğitim Temel Kanunu ile ortaöğretim kurumlarının lise adını almasının zorunlu hale gelmesi üzerine Millî Eğitim Bakanlığı'nda 7 Nisan 1974'te toplanan Maarif Koleji müdürleri yapılacak isim değişikliği meselesini ele almıştır. Toplantıda Eti, Anadolu ve Selçuk gibi isimler üzerinde durulmuştur. İbrahim Emiroğlu, Eti sözcüğünün şovenist bir çağrışıma yol açacağı, Selçuk sözcüğüne de Selçuk Üniversitesi ile isim karışıklığına sebep olacağı düşüncesiyle sıcak bakılmadığını belirtmiştir. Böylece Anadolu sözcüğünün Maarif kolejleri için daha anlamlı olacağı kanaatine varılmıştır. Müdürler Komisyonu'nun Anadolu ismini benimsemesi üzerine Millî Eğitim Bakanlığı, 1 Temmuz 1975'te Maarif kolejlerinin adını Anadolu lisesi olarak değiştirmiştir.