Köken olarak Latince collegium ile Fransızca collège kelimesinden gelen kolej, "birlikte çalışmayı, iş yapmayı tercih eden insanlar" için kullanılmıştır. Ortaçağ'da fakir öğrencilerin barındığı bir tür pansiyon veya yurt gibi yerlere kolej adı verilmiştir. Genellikle hastaneler ya da dinî kurumların yakınlarında kurulmuş olan bu kurumlar zaman içinde ortaöğretim kurumları haline gelmişlerdir. Kolej bugün farklı ülkelerde değişik düzeydeki eğitim kurumlarına ad olan bir terimdir. Batı ülkelerinde kolej kelimesi aynı kurallara uyma konusunda anlaşmış topluluk, gönüllü olarak bir araya gelmiş çeşitli gruplarla meslekî birlikler için de kullanılmaktadır. Ortaöğretim kurumları için nadiren olmakla birlikte daha çok yükseköğretim kurumları için kullanılır.

Türkçe'ye Fransızca'dan geçmiş olan bu sözcük bazı dönemlerde kollej olarak da kullanılmıştır. Kolej tabiri genel olarak Polis Koleji, Maarif Koleji, Sağlık Koleji gibi "programlarında bir yabancı dilin öğretimine ağırlık veren resmî ya da özel Türk ve yabancı lise dengi okullar" anlamında kullanılmaktadır. Osmanlı Devleti'nde kolej adıyla kurulan Fransız okulları da mevcuttu. Bunlar İstanbul Kadıköy'de Ecoles Chrétiennes rahiplerine ait Saint Joseph Koleji, Beyoğlu Taksim'de Saint Louis des Pères Capucin Ruhban Mektebi ve Koleji, Ayastefanos'ta Capucin Rahipleri Koleji ve mektepleri, Kadıköy'de Frères de la Doctrine Chrétiennes Rahipleri Koleji ve Mektebi, Fauré Kolej ve Dame de Sion Mektebi, Ecoles Chrétiennes rahiplerine ait Saint Jean Chrysostôme Koleji, Lazaristler'e ait Saint Pulchérie Koleji ve Saint Benoît Koleji, Ecoles Chrétiennes rahiplerine ait Saint Michel Koleji, Capucin Rahipleri Koleji'dir. Daha çok Katolik eğitimin verildiği bu okulların yanına zamanla Protestan eğitimi veren Amerikan kolejlerinin açıldığı da görülmektedir.

Osmanlı Devleti döneminde kurulan Amerikan kolejleri her ne kadar yükseköğretim kurumu olarak kabul edilmeseler bile kuruldukları ve eğitim verdikleri sahalar göz önüne alındığında bunların yüksekokul düzeyinde eğitim veren kurumlar olduğu söylenebilir. Amerikan kolejleri içerisinde Türkiye'de en çok bilinen Robert Kolej'dir (Robert College). Ancak Osmanlı topraklarında Antep Orta Türkiye Koleji, Fırat Erkek Koleji, Fırat Kız Koleji, Maraş Orta Türkiye Kız Koleji, Merzifon Anadolu Koleji, Arnavutköy Amerikan Kız Koleji, İzmir Uluslararası Koleji, Suriye Amerikan Koleji, Tarsus Amerikan Koleji, Üsküdar Amerikan Koleji gibi birçok kolej açılmıştır. 1909 yılında American Board'un bünyesinde Osmanlı Devleti topraklarında sekiz kolej bulunmaktaydı.

Papaz ve rahiplerin idareci ve öğretmen olarak çalıştığı bu kurumlarda Anglo-Sakson eğitim anlayışı çerçevesinde eğitim verilmiştir. Amerikan kolejlerindeki atamalar ve denetimler daha çok misyoner örgütleri tarafından yapılmıştır. Fizikî şartları ve donatılarıyla dönemine göre oldukça gelişmiş olan bu okullar bu yönleriyle öğrenci çekmek istemişlerdir. Kolej kimliğinin oluşturulmaya çalışıldığı bu okullarda okuyan öğrencilerin taşıdıkları üniformalar üzerinde çeşitli semboller yer almıştır. Bu okullarda hem meslekî eğitim hem de dinî eğitimin birlikte verildiği görülmektedir.

Türkiye'de Batılı bir eğitimin yerleşmesinde etkisi olan kolejler anaokulu uygulamasını da başlatmışlardır. Bu okulların faaliyette oldukları bölgelerde birtakım sosyal ve teknik değişimleri tetikledikleri görülmektedir. Azınlık grupları arasında ayrılıkçı hareketlerin gelişmesinde ve genişlemesinde rolleri olan bu okulların bazı müslüman toplulukları da azınlık unsurlar gibi değerlendirmeleri dikkate değerdir. Kolejlerde yürütülen din ve dil eğitimi ile Amerikan idealleri doğrultusunda yabancı bir kültür çevresi oluşturulmaya çalışılmasının olumsuz sonuçları da olmuştur. Bu kurumlarda verilen dil ve din ile ilgili eğitimlerin öğrencilerin içinde yaşadıkları topluma yabancılaşmalarına sebep olması bu okulların eleştirilen olumsuz yönlerinden biridir.

Cumhuriyet dönemine gelindiğinde yabancı okullarla ilgili çeşitli düzenlemelerin yapıldığı görülmektedir. 1923 yılında imzalanan Lozan Barış Antlaşması ile yabancı ve azınlık okullarıyla ilgili düzenleme yapılmış, o andaki mevcut durumun aynen korunması şartıyla bu okulların dengi olan Türk okullarıyla aynı mevzuata tâbi olmaları hükme bağlanmıştır. Ayrıca daha sonra yapılan düzenlemelerle bu okullar Millî Eğitim Bakanlığı'nın denetimine verilmiş, okullardan dinî sembollerle resimler kaldırılmıştır. Kitaplarda ve öğretim programlarındaki dinî propagandaya yönelik ifadeler ve resimler, Türkler aleyhindeki sözlerle yazılar çıkarılmış, kurallara uymayan okullar kapatılmıştır. 1928'de Türk kızlarını hıristiyanlaştırdığı tespitiyle Bursa Amerikan Kız Koleji kapatılmıştır. Ayrılıkçı hareketlerle bağlantısı olan Merzifon Amerikan Koleji gibi bazı kolejler de kapatılmıştır. Ancak Robert Kolej, Tarsus Amerikan Koleji gibi çeşitli okullar bugün de varlığını sürdürmektedir.

Yabancı okulların bir kısmının kapatıldığı veya tamamının kontrol altına alındığı bir dönemde 31 Ocak 1928 tarihinde kurulan Türk Maarif Cemiyeti (Türk Eğitim Derneği) öncülüğünde Ankara Koleji açılmıştır. 1931, 1933 ve 1936 yıllarında ilkokul, ortaokul ve lise kısımlarını açan dernek 1951-1952 eğitim öğretim yılında hazırlık sınıflarını da açarak İngilizce öğretime başlamıştır. Bu tarihe kadar Türk Maarif Cemiyeti Yenişehir Lisesi olan okulun adı da Türk Eğitim Derneği Ankara Koleji şeklinde değiştirilmiştir.

Kolej tabiri özellikle yabancı okulların sayılarının azalmasından sonra Türkiye'de daha çok özel okulların kullandığı bir kavram haline gelmiştir. Yabancı dil eğitiminin ağırlıkta olduğu bu okullar genellikle gelir düzeyi yüksek kişilerin çocuklarının devam edebildiği kurumlar olarak eğitim alanında varlıklarını sürdürmüşlerdir. Kolej tabiri 1955 yılında devlet tarafından kurulan bazı okullar için de kullanılmıştır. 1955-1956 eğitim öğretim yılında eğitime başlayan ve Maarif kolejleri olarak bilinen okulların resmî adı "Resmî Kolejler"di. İlk etapta Diyarbakır, Eskişehir, Konya, İstanbul, İzmir ve Samsun'da kurulan Maarif kolejlerinin sayısı zaman içerisinde artmıştır. Amerikan eğitim sisteminden etkilenerek kurulan bu okullarda yabancı dil ağırlıklı bir eğitim verilmiştir. Benzer tarzdaki okullarla yarışabilecek kapasitede ve tarzda kurulan bu okullarda Türk öğretmenlerin yanında yabancı öğretmenler de görev almıştır. 1975 yılında çıkarılan bir genelge ile Maarif kolejlerinin isimleri "Anadolu lisesi" olarak değiştirilmiştir. Anadolu liseleri de kolej mantığı ile eğitim veren eğitim kurumları olmuşlardır. Bugün kolej adını kullanan birçok okul resmiyette Anadolu lisesi olarak geçmektedir.

III, V, VII, XIV, XV, XVI, XVII ve XVIII. Millî Eğitim şûralarında özel okullarla ilgili çeşitli kararlar alınmıştır. Şûralarda özellikle özel okulların teşvik edilmesi, sayılarının arttırılması, devletin bu kurumlardan hizmet satın almasına yönelik çeşitli düzenlemelerin yapılması istenmiştir. Bu durum kolej statüsü ile eğitim veren özel okulları da etkilemiş ve bunların da sayılarının artmasına zemin hazırlamıştır. 1965'te çıkarılan 625 sayılı Özel Öğretim Kurumları Kanunu ile Türk, yabancı, azınlık bütün özel okullarla ilgili hukukî bir düzenleme yapılmıştır. 1980'li yıllara kadar özel okullar ve bu çerçevede özel kolejler daha çok üst ve üst orta sınıf ailelerin çocuklarına eğitim hizmeti veren kurumlar olmuşlardır. 1980 sonrası uygulamaya başlanan neo-liberal politikaların etkisiyle kolej sayıları artmaya başlamıştır. Nitekim 625 sayılı Özel Öğretim Kurumları Kanunu'nun bazı maddelerinde yapılan değişiklikler ve bu kanunla ilgili olarak 23 Haziran 1985 tarihinde çıkarılan yönetmelik ve diğer yönetmelikler, özel ve tüzel kişilerin özel okul açma girişimlerini kolaylaştırmıştır. Böylelikle 1985'te ortaöğretimde kolej niteliğinde açılan özel okulların sayısı hızla artmıştır. Bu bağlamda 1980'lerden sonra özel okullar, orta ve alt orta sınıf ailelerin çocukları için de bir alternatif olarak sunulmaya başlanmıştır.

2000'li yıllara gelindiğinde özel okullaşma eğitim alanında önemli bir konu haline gelmiş ve 1961 anayasası döneminde çıkarılan 625 sayılı Öğretim Kurumları Kanunu, 5580 sayılı yasa ile 14 Şubat 2007 tarihinde yürürlükten kaldırılmıştır. Bu dönemde özel okulların açılmalarının teşvik edilmesi kolej adını kullanan özel okul sayısının da artmasına sebep olmuştur. 14 Mart 2014'te Resmî Gazete'de çıkan Millî Eğitim Temel Kanunu ile Bazı Kanun ve Kanun Hükmünde Kararnamelerde Değişiklik Yapılmasına Dair Kanun'la dershanelerin kapatılmaları ve/veya özel okullara dönüştürülmesi gündeme gelmiştir. Dershanelerin kapatılması ve özel okullara dönüştürülmesi sürecinde bazı kurumlar resmî olmasa da kolej adını kullanmaya başlamışlardır.

Günümüzde yabancı dil öğretimine ağırlık vermeleriyle ön plana çıkan kolej adını kullanan nitelikli özel okullar eğitim öğretim imkânları, yurt dışında okuma, servis, yemek, sosyal ve eğitim donatılarıyla ailelerin tercih sebepleri arasında yer almaktadır. Kolejleri Türk eğitimi ve toplumu açısından yararlı görmeyen birçok kişi de bulunmaktadır. Kolej sayılarındaki artış eğitimde kalite ve verimlilik meselelerini tartışmalı bir duruma getirmiştir. Bunun yanı sıra bu tür kolejlerin çoğu kere birer ticarethane gibi işletildikleri, yabancı kültürlerin aşı yeri oldukları gibi eleştiriler de yapılmıştır.