Köy şartlarına uygun öğretmen yetiştirilmesine ilgi II. Meşrutiyet döneminde başlamıştır. Üsküp, Edirne, Manastır ve İstanbul gibi merkezlerde yayımlanan eğitim dergilerinde köy öğretmenliği konusu farklı boyutlarıyla tartışılmıştır. Yapılan araştırmalara göre 1912 yılında Üsküp Öğretmen Okulu'nda Sabri Cemil'in öncülüğünde çıkan Yeni Mektep dergisinde yayımlanan "Darülmuallimînler-Çiftlik Mektepleri" başlıklı makalede, öğretmen okullarının köylere yakın çiftliklerde kurulması gerektiği önerilmiştir. Manastır ve İzmir'de öğretmen okulu müdürlüğü yapmış olan Ethem Nejat, Türkiye'nin bir ziraat ülkesi olmasından hareketle dârülmuallimînlerin tarım uygulamalarını içeren bir eğitim vermesi gerektiğini savunmuştur. Kastamonu Mebusu İsmâil Mâhir Efendi, 1914 tarihli bir meclis konuşmasında, tarım arazisi içinde köy öğretmeni yetiştirecek okullar kurulmasını dile getirmiştir. Nüfusun yüzde seksenlik bölümünün köylerde yaşaması ve öğretmensiz binlerce köyün bulunması sebebiyle köy öğretmeni yetiştirme sorunu Cumhuriyet döneminde de en önemli eğitim konularından biri olmaya devam etmiştir. Bu çabaların önemli gerekçelerinden biri de öğretmenden Cumhuriyet değerlerini köylere ulaştırma misyonunun beklenmesidir.
Maarif Vekili Mustafa Necati'nin öncülüğünde 22 Mart 1926 tarihinde çıkarılan 798 sayılı Maarif Teşkilatına Dair Kanun ile öğretmen okulları "İlk Muallim Mektepleri" ve "Köy Muallim Mektepleri" olmak üzere ikiye ayrılmıştır. 1926 yılında talimatnamesi hazırlanan köy muallim mekteplerinin müfredat programı 1927 yılında yayımlanmıştır. 1927-1928 öğretim yılında biri Kayseri Zincidere Köyü'nde, diğeri Denizli Erkek Muallim Mektebi'nin dönüştürülmesiyle iki köy muallim mektebi açılmıştır. Eğitim süresi diğer öğretmen okullarında beş yıl iken bu okullarda üç yıl olarak belirlenmiştir. Okullara öğrenci seçiminde standart bir uygulama gözetilememiş, köylerde öğretmenlik yapacak talebe yerine daha çok şehirde görev yapmayı bekleyen adaylar alınmıştır. Bu tür aksaklıklar sebebiyle okullardan istenilen verimin elde edilmediği belirtilerek 1932'de Kayseri Zincidere, 1933'te de Denizli Köy Muallim Mektebi kapatılmıştır. İstenilen verimin alınamamasından çok 1926'da başlayan "maarif mıntıkaları" gereğince okulların merkezden özerk bir yapılanma içine girmesi de bu sebepler arasında gösterilmektedir.
Üç yıllık parasız ve yatılı olarak açılan okullar için bir talimatname hazırlanmıştır. 1928 yılı bütçesinde köy muallim mektepleri için tahsis edilmiş kadroda bir müdür, iki müdür yardımcısı, bir doktor, bir aşçı, on hizmetli ile birer de ambar, mübayaa (satın alma memuru) ve ziraat memuru bulunmaktadır. Köy Muallim Mektepleri Talimatnamesi'ne (KMMT) göre muallim mekteplerinde köy ilkokuluna uygun olacak şekilde bir "Tatbikat Okulu" kurulacaktır. Ayrıca mekteplerde öğrencilerin basit araç gereçler yapabilecekleri bir atölye ile ekim yapabilmeleri için tarla, fidanlık ve bahçe sağlanacaktır. Okulların öğretmen kadrosu da Muallim Mektepleri Talimatnamesi'ne göre görev yapmaktadır. Her iki okulda 1927-1928 yılında toplam yirmi yedi öğretmen görev yapmıştır. Ancak öğretmen sayılarının sürekli olarak azaldığı dikkat çekmektedir. 1932-1933 döneminde Denizli Muallim Mektebi'nde sadece on öğretmen bulunmaktadır.
Köy muallim mekteplerine her sınıf için kırk öğrenci alınmıştır. Okula, on altı-yirmi yaş aralığında, ilkokul mezunu ve öğretmenlik yapmaya engel olacak bir özrü bulunmayan Türk çocukları başvurabilmektedir. Şartları sağlayanlar okul müdürü başkanlığındaki bir heyet tarafından "ehliyet imtihanı"na alınıyor ve içlerinde en yüksek puanı alan kırk kişinin okula kaydı yapılıyordu. Eğitime başlayanlar okudukları sınıfın bütün derslerinden başarılı oldukları taktirde bir üst sınıfa geçebiliyordu. Mezun olan öğrenciler altı yıl boyunca atandıkları köyde öğretmenlik yapmak zorundaydı. Talimatnameye göre, atandıkları okulun yanında öğretmenlere lojman ve bahçe verilecektir. Köy muallim mekteplerinin açık kaldıkları altı yıl boyunca 700 kadar mezun verdiği anlaşılmaktadır. Köy muallim mektebi mezunları köylerde beş yıl çalıştıktan sonra isterlerse sınava girip, iki yıllık fark derslerini tamamlayarak şehirdeki okullara atanabileceklerdir.
Okul ders programlarının öğleden önceki dört saatlik kısmı teorik, öğleden sonraki iki saatlik kısmı ise uygulamalı derslerden oluşmaktadır. Uygulamalı dersler; tarım etkinlikleri, el becerisi, atölye çalışmaları, inceleme gezileri ile oyun, spor gibi beden etkinliklerinden oluşmaktadır. 1928 yılında Maarif Vekâleti bu okullara özel kitap hazırlama kararı almıştır. Ancak programın bütününe bakıldığında müfredatın diğer öğretmen okullarından çok da farklı olmadığı görülmektedir.
1929 başında Maarif Vekili Mustafa Necati'nin ölümü sonrasında köy muallim mektepleri program ve işleyişinde bir duraksama başlamıştır. Yeterli düzeyde öğretmene sahip olamaması, binaların ve ders araç gereçlerinin eksikliği de okulların başarısızlığındaki önemli etkenler arasında sayılmıştır. Bir diğer önemli sebep de eğitim yöneticilerinin köy ve kent ayırımının ikilik çıkaracağına inanıyor olmalarıdır. Bu okullar kapatıldıktan sonra öğretmen okulları ilkokuldan sonra altı yıl, ortaokuldan sonra üç yıl olarak yeniden düzenlenmiştir. Köy muallim mektepleri Türkiye'de köye yönelik öğretmen yetiştirme arayışında özgün örneklerden biri olarak bilinmektedir.
