Hz. Peygamber'in hadislerinin tedvini tamamlandıktan sonra çeşitli metotlarla tasnif edilmiş ve erken dönemden itibaren çok sayıda hadis kitabı telif edilmiştir. Ardından da hadislerin daha iyi anlaşılmasına katkı sağlayacak şerh kitapları ve onları belli bir usul ve muhtevaya göre bir araya getiren derleme türü eserler literatürde yerini almıştır.
Derleme eserler içerisinde Arapça'da erbaîn hadis, Türkçe'de kırk hadis, Farsça'da çihil hadis denilen kitap türü VIII. yüzyılın ikinci yarısında ortaya çıkmıştır. Herhangi bir konuda kırk hadisi bir araya getirerek oluşturulan eserlerin yazılmasında ve yayılmasında Hz. Peygamber'in, "Ümmetimin dinî işlerine dair kırk hadis derleyen kimseyi Allah Teâlâ fakihler ve âlimler topluluğu arasında diriltir" anlamındaki zayıf kabul edilen bir rivayetin teşviki söz konusudur (İbnü'l-Cevzî, 1983: I, 119-129).
Bu rivayet, Hz. Peygamber'in, "Benden hadis duyup onu iyice belleyen ve başkasına aktaran kişinin yüzünü Allah ağartsın" (Ebû Dâvûd, "İlim", 10) hadisi gibi sahih rivayetlerle birlikte değerlendirilmiş ve hadis âlimlerini çeşitli konulara dair kırk hadisi bir araya getirmeye sevkederek bu geleneğin gelişip yerleşmesine vesile olmuştur.
Kırk hadis konusunda ilk derleme, Horasan muhaddislerinden Abdullah Mübârek (ö. 797) tarafından yapıldı, ancak günümüze ulaşmayan bu derlemenin muhtevası hakkında herhangi bir bilgi yoktur. Daha sonra bir başka Horasanlı âlim Muhammed Eslem Tûsî (ö. 856) Kitâbü'l-Erbaîn et-Tûsiyye (Beyrut 1421/2000) adıyla bir derleme meydana getirmiştir. İbadet ve muamelat konularına göre derlenmiş risalede kırk üç hadis yer almaktadır. Şeybânî'nin (ö. 916) kırk beş hadisten oluşan Kitâbü'l-Erbaîn (nşr. Muhammed b. Nâsır, Beyrut 1414), Âcurrî'nin (ö. 970) Kitâbü'l-Erbaîne Hadîsen (nşr. Bedr b. Abdullah Bedr, Riyad 1420/2000), Dârekutnî'nin (ö. 995) Kitâb fîhi Erbaûne Hadîsen min Müsnedi Büreyd b. Abdillâh (nşr. Muhammed b. Abdülkerîm b. Îd, Mekke 1420) ve Beyhakî'nin (ö. 1066) el-Erbaûne's-Suğrâ (nşr. Ebû İshak Huveynî, Beyrut 1408) isimli eserleri kırk hadis türünün ilk örnekleri sayılabilir. Ancak kırk hadis denildiğinde akla bu türün en meşhur örneği olarak Nevevî'nin (ö. 1277) Erbaîn adlı eseri gelmektedir. İbnü's-Salâh'ın (ö. 1245) yirmi altı hadisten oluşan el-Ehâdîsü'l-Külliyye Elletî Aleyhâ Medârü'd-Dîn isimli eserine on altı hadis daha eklenerek oluşturulan bu kırk hadis çalışması İslam coğrafyasının her tarafında kabul görmüş, üzerine birçok şerh yazılmış, çalışmalar yapılmıştır.
Türk edebiyatında da kırk hadisin önemli bir yeri vardır. Türkçe ilk kırk hadis derlemesi 1358 yılı öncesinde yapılmıştır. Mahmûd b. Ali tarafından kaleme alınan bu eser Nehcü'l-Ferâdîs adını taşımaktadır. Bu bağlamda Ali Şîr Nevâyî'nin (ö. 1501) Hüseyin Baykara'ya ithaf ettiği Çihil Hadis eserini zikredebiliriz. Fuzûlî, Hâkanî, Cemâleddin Aksarâyî, Kemalpaşazâde, Lutfi Paşa, Taşköprizâde Ahmed Efendi, Bursalı İsmâil Hakkı başta olmak üzere birçok âlim tarafından oldukça fazla sayıda mensur ve manzum kırk hadis derlemesi yapılmıştır.
Dinî eğitim ve öğretimde kırk hadis geleneğinin hem metot hem de muhteva açısından ciddi yeri olmuştur. Bir konu etrafında, her yaştan insanın rahatlıkla ezberleyebileceği kısa hadis metinlerini bir araya getirerek dinî pratiklerin ve ahlakî ilkelerin kavranmasında kolaylık sağladığı düşünülmüştür. Böylece küçük yaşta çocukların bilmesi gereken dinî ve ahlakî kurallara dair kısa hadislerin ezberlenmesi sağlanmış, daha küçük yaşta bir bilgi birikimi oluşturulmuştur. Yazılan kırk hadis kitapları genellikle bir müslümanın günlük yaşantısında ibadet, ahlak, beşerî ilişkiler gibi konularda karşılaştığı sorunlarla ilgili, ona yol gösterecek içeriğe sahiptir. Nevevî'nin Erbaîn adlı eseri eğitim açısından önemli bir kaynaktır. Eserde yer alan hadislerin büyük çoğunluğu ahlakî değerler içermektedir. Bu yönüyle bireysel ve toplumsal alanda birçok dinî ve ahlakî değere vurgu yapmakta ve müslümanlara önemli bir hazine sunmaktadır. Nevevî'nin kırk hadisinde, konuların genel olarak "samimi niyet, iman, ihlas, İslam'ın temel esasları, helal ve haram, çirkin ve bidat şeylerden uzak durma, helal lokma, şüpheli şeylerden kaçınma, faydalı işlerle meşgul olma, İslam kardeşliği, misafir ve komşu hakkı, güzel ahlak, hayâ, dürüstlük, zarar vermeme, kötülüğü iyilikle savma, Allah'ı ve resulünü sevme, ahiret için çaba gösterme, tövbe etme" gibi konuları içerdiğini görüyoruz. Müslüman kimliği inşa etme noktasında verilecek eğitim için oldukça önemli olan bu konular, kırk hadis kitaplarının muhteva bağlamında eğitim öğretime sağladığı katkılara örnek gösterilebilir. Bunun yanı sıra fıkıh, züht, irade eğitimi, nefis terbiyesi, Kur'an'ın fazileti, dua, zikir gibi tek bir konuya dair yazılmış kırk hadis kitapları da bulunmaktadır.
Tasavvuf eğitiminde de mutasavvıflar kırk hadis geleneğinden istifade etmiş, müridin ahlak ve davranışlarına esas teşkil eden ahlakî ilkeleri öz olarak vermek konusunda bir eğitim yöntemi olarak kırk hadis geleneğini kullanmışlardır. Muhammed b. Hüseyin Sülemî'nin Kitâbü'l-Erbaîn fî Ahlâkı's-Sûfiyye (nşr. Hasan Abdülhamîd, Haydarâbâd 1401), Ebû Nuaym İsfahânî'nin Kitâbü'l-Erbaîn alâ Mezhebi'l-Mütehakkıkîn mine's-Sûfiyye (nşr. Bedr Abdullah Bedr, Beyrut 1414/1993) bu alandaki örnekler olarak sayılabilir. Sadrettin Konevî'nin yirmi dokuz hadisi ihtiva eden Şerhu Hadîsi Erbaîn'i (nşr. H. Kâmil Yılmaz, İstanbul 1990), Somuncu Baba olarak bilinen Hamîd-i Velî'nin Şerh-i Hadîs-i Erbâin ya da Tuhfetü'l-İhvân (nşr. Şeyhmus Alkoç, Tuhfetü'l-İhvân, 40 Seçme Hadîs-i Şerif Meâli-İzahı, İstanbul 1977) isimli eserleri zikredilebilir.
Dinî ve ahlakî değerler alanı dışındaki eğitim öğretim alanlarında da kırk hadis derlemeleri görülmektedir. Hanîf İbrâhim Efendi'nin (ö. 1775) yazının ve hattın değerine dair derlemiş olduğu Dürrü's-Sehâbe fî Fezâili'l-Hat ve'l-Kitâbe isimli kırk hadis risalesi yine aynı müellifin okçuluğun önemine dair hadislerden derlediği Sehmü'l-İsâbe fî Fezâili'r-Remy ve's-Sihâm adlı risalesi bu konudaki örneklerden sayılabilir. Yine son dönem Kazanlı âlimlerden Âlimcan Barûdî, Erbaîniyyât-ı Müteselsile isimli eserini Arapça'ya başlayan talebenin bu dili kolayca öğrenebilmesi amacıyla yazmıştır.
Günümüzde Türkiye'de dinî eğitim öğretimde özellikle değerler eğitimi noktasında kırk hadis geleneğinden istifade edilmeye devam edilmektedir. Nevevî'nin Erbaîn'ini güzel bir ifade ile Türkçe'ye tercüme eden (İstanbul 1925) Babanzâde Ahmed Naim'in yanı sıra son dönem âlimlerinden Hasan Basri Çantay, Kırk Hadis ve Mealleri (I-III, İstanbul 1956-1962), Ahmet Hamdi Akseki Peygamberimizin Vecizeleri adlı kitabı (İstanbul 1945), Fikri Yavuz Kırk Hadis-i Şerif (Metin ve Meâl) (İstanbul 1983), Ali Rıza Temel İnsanlara İyilik Hakkında Kırk Hadis (İstanbul 1988), Zekeriya Güler 40 Hadiste Kadın ve Aile (İstanbul 2004), İsmail Hakkı Ünal 40 Hadis 40 Yorum (Ankara 2012), Kemal Sandıkçı Hz. Âişe'den Beş Demet Kırk Hadis (İstanbul 2019) adlı eserleriyle kırk hadis geleneği çerçevesinde din ve ahlak eğitimi bağlamında katkı vermişlerdir. Yine son dönem şair ve edebiyatçıları toplumsal ve estetik boyutu ön plana çıkartacak eserler telif etmişlerdir. İsmet Özel'in Kırk Hadis (İstanbul 2013) ve İskender Pala'nın Kırk Güzeller Çeşmesi (İstanbul 2015) bu tanım içinde değerlendirilebilir.
