Marmara Üniversitesi 1982 yılında çıkarılan 41 sayılı Kanun Hükmünde Kararname ile kurulmuştur. Üniversite uzun yıllardır faaliyet göstermekte olan başta İstanbul İktisadi ve Ticari İlimler Akademisi bünyesindeki fakülteler (Ekonomi, İşletme, Siyasal Bilimler, Ticari Bilimler, Diş Hekimliği, Eczacılık) ve Basın Yayın Meslek Yüksekokulu olmak üzere, Millî Eğitim Bakanlığı'na bağlı çeşitli yüksekokullarla 1982 yılında açılan Fen-Edebiyat ve Hukuk fakülteleri ve lisansüstü eğitim vermek üzere kurulan enstitüleri (Sosyal Bilimler, Fen Bilimleri, Sağlık Bilimleri) bünyesine alan şemsiye bir kurum olarak konumlandırılmıştır. Yıllar içerisinde 2809 sayılı Yükseköğretim Kurumları Teşkilatı Kanunu'na yapılan eklemelerle üniversite bünyesinde yeni fakülteler (Tıp ve Mühendislik) ve enstitüler (Bankacılık ve Sigortacılık, Avrupa Birliği, Türkiyat Araştırmaları ile Nörolojik Bilimler, Ortadoğu Araştırmaları, Eğitim Bilimleri, Gastroenteroloji ve Güzel Sanatlar) kurulmuştur.
Üniversitenin kuruluşunda ana unsur kabul edilen İstanbul İktisadi ve Ticari İlimler Akademisi, ilk olarak 1883'te Hamidiye Ticaret Mekteb-i Âlîsi adıyla açılarak Cağaloğlu semtinde eğitim öğretime başlamıştır. 1889'da Maarif Nezareti'ne bağlanıp bir süre eğitim veren okul, ıslah edilip yeniden açılması planlanarak 1893'te birkaç yıllığına kapatılmıştır. 1897'de tekrar açıldıktan sonra bugüne kadar eğitime ara vermeden varlığını devam ettirmiştir. Mektep 1959'da çıkarılan Akademiler Kanunu ile "İstanbul İktisadi ve Ticari İlimler Akademisi" haline dönüştürülmüş ve okulun eğitim süresi de dört yıla yükseltilmiştir. Akademi, 1969 yılına gelindiğinde katma bütçeli ve tam özerk bir kuruluş halini almıştır. Akademi Ekonomi, İşletme ve Siyasal Bilgiler fakültelerinin açılmasıyla 1977-1978 eğitim öğretim yılında önemli bir gelişme kaydetmiş, 1982'de ise Marmara Üniversitesi'nin kuruluşuna kaynaklık etmiştir.
Marmara Üniversitesi'nin kuruluşunda Millî Eğitim Bakanlığı'na bağlı faaliyet gösteren beş farklı yüksekokul (Atatürk Yüksek Öğretmen Okulu, İstanbul Yabancı Diller Yüksekokulu, Yüksek Teknik Öğretmen Okulu, İstanbul Yüksek İslam Enstitüsü, İstanbul Devlet Tatbiki Güzel Sanatlar Yüksekokulu) oldukça büyük bir paya sahiptir. Bu okullar Atatürk Eğitim Fakültesi, Teknoloji Fakültesi, İlahiyat Fakültesi ve Güzel Sanatlar Fakültesi adlarıyla fakülteye dönüştürülerek 1982'den bugüne Marmara Üniversitesi'nin büyük kapasiteli üniteleri durumundadır. Bu okullardan en eski tarihli olanlardan biri de 1946'da Atatürk Eğitim Enstitüsü adıyla açılan üç yıllık öğretmen yetiştirme kurumu olup 1982'de Atatürk Eğitim Fakültesi adını almıştır.
Marmara Üniversitesi, 2022 yılı itibariyle İstanbul ilinde Anadolu ve Avrupa yakalarına dağılmış halde bulunan sekiz farklı yerleşkede faaliyetlerini sürdürmektedir. İstanbul Anadolu yakasında Göztepe, Bağlarbaşı, Acıbadem, Anadoluhisarı, Kartal, Recep Tayyip Erdoğan Külliyesi ve Mehmet Genç Külliyesi yerleşkeleri, Avrupa yakasında ise Sultanahmet Yerleşkesi bulunmaktadır.
Marmara Üniversitesi'nde 2021-2022 eğitim öğretim yılı itibariyle 830 profesör, 402 doçent, 617 doktor öğretim üyesi, 328 öğretim görevlisi, 890 araştırma görevlisi 55 yabancı uyruklu akademisyen olmak üzere toplamda 3122 öğretim elemanı görev yapmaktadır. Yürütülen programlar incelendiğinde otuz beş farklı ön lisans programında 8944 öğrenci, 119 farklı lisans programında 51.453 öğrenci, 530 farklı yüksek lisans programında 9139 öğrenci ve 260 farklı doktora programında 4277 öğrenciye eğitim öğretim hizmeti sunulmaktadır. Üniversite bünyesinde akademik birimler olarak yirmi fakülte, on iki enstitü, bir yüksekokul, dört meslek yüksekokulu, iki rektörlüğe bağlı birim, altı eğitim programı ve üç eğitim merkezi vardır. Marmara Üniversitesi'nde Türkçe başta olmak üzere İngilizce, Fransızca, Almanca ve Arapça dillerinde de eğitim öğretim yapılmaktadır. Temel öğretim dili Türkçe olan kurum, Türkiye'de en çok dilde eğitim veren ve böylece uluslararası öğrencilerin de çokça rağbet ettiği üniversitelerden biridir. Çoğu programa merkezî sınavlarla öğrenci kabul etmekle birlikte, sanat alanlarındaki programlarda yetenek sınavıyla da öğrenci alınmaktadır.
Marmara Üniversitesi bilimsel bilginin üretilmesi ve aktarılmasında da önemli bir yere sahiptir. 2012 yılından bu yana 3265 araştırmacı tarafından 99.566 ulusal ve uluslararası yayın hazırlanmış ve 3556 proje yürütülmüştür. Yayınların toplam atıf sayısı 329.033'tür. Öğretim üyeleri tarafından yapılan toplam 127 patent başvurusu onaylanmış olup, üretilen yüksek lisans ve doktora tez sayısı 38.747'dir. The Center for World University Rankings (CWUR) tarafından yapılan 2020-2021 dünya üniversiteleri sıralamasında Marmara Üniversitesi, Türk üniversiteleri arasında 11. sırada dünya genelinde ise 984. sırada yer almaktadır. Üniversite, Round University Ranking (RUR) tarafından "araştırma", "öğretim", "uluslararası çeşitlilik" ve "finansal sürdürülebilirlik" kriterlerine göre hesaplanan 2021 itibar sıralamasında, Türkiye'de 12. sırada dünya genelinde ise 522. sırada yer almıştır.
1982'den sonra hızla büyüyerek yüzbinlerce kişiye eğitim veren Marmara Üniversitesi, akademik birimleri ve araştırma-uygulama merkezleri ile eğitim öğretimin yanı sıra, araştırma ve topluma hizmet konusunda da başarılı bir kurum olarak görülmektedir. Mezunları arasında Türkiye Cumhuriyeti Cumhurbaşkanı Recep Tayyip Erdoğan, sinema oyuncusu Kemal Sunal ve Kadir İnanır, yazar Ahmet Ümit, işadamı Aydın Doğan, İstanbul Belediye Başkanı Kadir Topbaş ve siyasî parti genel başkanı Meral Akşener gibi farklı alanlardan tanınmış isimler bulunmaktadır.
