Cumhuriyet'in kuruluşundan sonra edebî, felsefî, sanatsal ve kültürel yönleriyle ön plana çıkan düşünce ağırlıklı dergilerden biridir. 2 Aralık 1926-5 Mayıs 1930 tarihleri arasında toplam 146 sayı yayımlanan dergi Cumhuriyet'in ilk yıllarındaki sosyal, siyasî ve kültürel değişimleri destekleyen yazılara yer vermiştir. Özellikle, söz konusu değişimlerin felsefî arka planlarına dair tartışmalar yer almıştır. Kurucusu ve önde gelen yazarı daha önce Dergâh ve Yeni Mecmua gibi dergilerde yazan Mehmet Emin (Erişirgil)'dir. 1926'da teşekkül eden Talim ve Terbiye Kurulu'nun da ilk başkanlığına getirilen Erişirgil'in dergi ile bütünleşen felsefî ve siyasî duruşu söz konusudur.
Derginin Haziran 1929 tarihine kadar olan ilk döneminde başyazarlığını, Mehmet Emin ve Maarif Vekâleti'nin önde gelen isimlerinden Avni (Başman) yürütmüş, birlikte mecmuaya "pragmatizm ve hayat felsefesi" rengini vermişlerdir. Mehmet Emin'den sonra Nafi Atuf (Kansu) ve Faruk Nafiz (Çamlıbel) derginin müdürlüğünü üstlenmiştir. Yeni Tertip adıyla yayımlanmaya başladığı ikinci döneminde (Ocak 1930'dan itibaren), II. Meşrutiyet'in önde elen Batıcı yazarlarından Celal Nuri'nin (İleri) başyazarlığı ile Hayat Mecmuası iktidara daha yakın bir çizgiye girerek daha çok bir literatür süreli yayını haline gelmiştir.
Her sayısının ilk sayfasında "Hayat" başlığı altında verilen Fredrick W. Nietzsche'ye ait "Hayata, daima hayata… Dünyaya daha çok hayat katalım!" sözü, tirajı zaman zaman 6000'e ulaşan mecmuanın misyonunun özeti gibidir. Mehmet Emin, mecmuanın çıkış amacının, "Türk gençliğini bilime ve sanata yönelterek onların bu alanlara saygı duymalarını sağlamak" olduğunu ifade etmiştir. Yeni Türkiye'nin toplumsal, ekonomik ve kültürel sorunlarının çözümünde ve inkılapların devamlılığında gençlerin sorumluluk altında bulunduğunu vurgulamıştır.
Bağımsızlık için harekete geçen millî ruh ile aynı çizgide bir düşünce hareketi meydana getirme amacında olan Hayat Mecmuası, Cumhuriyet inkılabının felsefesini yapma girişiminde bulunmuş ve pragmatizme dayanan "İnkılap için ne faydalı ise o doğrudur ve bize gereklidir" anlayışını geliştirmiştir.
Modernleşmenin millî kültürle birleştirilmesi; bireyleri ve toplumu Cumhuriyet inkılaplarının dayandığı fikrî ve kültürel temeller doğrultusunda eğitme; inkılapların nitelikleri, haklılığı ve yönelimlerini bütün dünyaya anlatma; yeni ideolojinin fikir, sanat ve bilim cephesini kuvvetlendirme; Türk gençliğine yaşam sevgisi, enerjisi ve "mukaddes ateş" olarak tanımlanan yaşam ülküsünü kazandırma noktalarında birleşen derginin dönem iktidarının siyasî ideolojisine paralel hareket ettiği söylenebilir. Mecmuanın yazar kadrosu içerisinde o dönemde ön planda olan pek çok meşhur ismi görmek mümkündür: "Mehmet Emin, Köprülüzâde Fuat, Arif Nihat, Nafi Atuf, Faruk Nafiz, Memduh Şevket, Avni Bey, İhsan Bey, Mehmet İzzet, Ziyaeddin Fahri, Mustafa Şekip, Mustafa Nermi, Abdülhak Hamid, Zeki Mesud, İsmail Hakkı, Yakup Kadri, Necip Fazıl, Necmeddin Sadık, Sadri Edhem, Yusuf Ziya, Selim Sırrı, Ali Canip, Ahmet Refik, Galip Bahtiyar, Mustafa Necati, Mimar Kemalettin, Ömer Bedrettin, Osman Bey, Hikmet Şevki, İbrahim Fazıl, Aka Gündüz, Halil Bediî, Hikmet Şevki, Reşat Nuri, Nurullah Ataç, Ahmet Hamdi, Cemil Sena, Halide Nusret, Faik Sabri, Fazıl Ahmet, Ahmet Haşim, Ömer Seyfettin…" Mecmuanın hanım yazarları ve sanatçıları da döneminde ün yapmış isimlerdir: Halide Nusret, Şükûfe Nihal, Sabiha Zekeriya, Ağaoğlu Tezer, Ayşe Pertev, Bedriye Mustafa, Efzayiş Suad, Güzide Lütfi, Mania Abit, Semiha Cemal, Seniha Sami. Ayrıca mecmua Şarklı ve Garplı birçok yabancı düşünürün, sanatçının çalışmalarına, eserlerine yer vermiştir. Bu yazar kadrosu ile Hayat Mecmuası'nın resmî ideoloji ile bütünleşmiş merkezî konumda durduğu görülmektedir.
İnkılap, milliyetçilik, sosyoloji, felsefe ve tarih başlıklarıyla bağlantılı makalelerin diğerlerine nazaran hayatî bir yere sahip olduğu Hayat Mecmuası, "basının kullandığı dil-alfabe tartışmaları, intihar vakaları, ahlak seviyesindeki değişimler, kadın hakları, modernleşme, kültür buhranı ve kimlik karmaşası, din değiştirme" gibi güncel konuları da önemle işlemiş; haftalık özel haberleri okuyucularına duyurmuştur. Bunlardan en ilgi çekeni "Bursa Amerikan Kız Koleji öğrencilerinden altı Türk kızının Hıristiyanlığı kabul ederek din değiştirdiğine dair haberler" olmuştur.
Mecmuada inkılaplar, getirdiği yeni resmî değerler ve Cumhuriyet'in ancak eğitimle korunabileceği ve geliştirilebileceğine yönelik görüşler savunulmuştur. Cumhuriyet felsefesi ve değerlerinin anlaşılması, toplumda yerleşmesi ve her türlü tehlikeden korunması noktasında "siyasî eğitimin/vatandaşlık eğitiminin" ve "öğretmenlerin" önemine dikkat çekilmiştir. Eğitimin amacını "millî ve modern, demokratik düşünceli, çağın gereklerine cevap verebilecek, sosyal, yaşam sevgisi ve ülküsüne sahip, bilime ve akla önem veren yurttaşlar yetiştirmek" olarak belirleyen yazarlar, bu görevi eğitimcilerle birlikte Türk aydınlarına, sivil toplum örgütlerine (gençlik teşkilatları, Türk Ocakları, Muallimler Birliği, spor kulüpleri vb.) ve ailelere, özellikle annelere yüklemiştir.
Eğitim tarihi, eğitim felsefesi ve psikolojisi, eğitim sosyolojisi ve çağdaş öğretim yöntemlerine ilişkin bugün de canlılığını koruyan çok önemli tartışma başlıklarına sütunlarında yer veren Hayat Mecmuası, Batı'dan (Avrupa ülkelerinden ve Amerika'dan) ve Doğu'dan (Azerbaycan ve Japonya'dan) dikkat çekici örnekler sunarak Türkiye'deki eğitim öğretim uygulamalarını karşılaştırmalı değerlendirmiştir. Yabancı uzmanların, eğitimcilerin görüşleri ve uyarıları doğrultusunda mecmua yazarları pedagojik yöntem, ilke, araç ve gereçlerin çağın gereğine uygun olarak iyileştirilmesi ve yeniden düzenlenmesi gerektiğini savunmuşlardır. Hayat Mecmuası'nda dönemin eğitim yayınları ve ilk-orta-yükseköğretime ilişkin ayrıntılar vardır.
Zengin bir içeriğe sahip olan Hayat Mecmuası, Cumhuriyet'in ilk yıllarının yaşam felsefesini ve eğitim anlayışını yansıtması bakımından önemli bir yayındır. Mecmua inkılapları tanıtırken, yapılacak olanlarla ilgili yöneticilere fikirler de sunmuştur.
Hayat Mecmuası edebiyat, sanat, felsefe, dil, kültür, siyaset ve eğitim gibi konular açısından müstakil araştırmalara konu olmuştur. Bu yönüyle üzerine en çok araştırma yapılan dergilerden biridir.
