Cumhuriyet'in ilk yıllarında 1933 Üniversite Reformu ile Osmanlı'dan devralınan İstanbul'daki eğitim kurumları İstanbul Üniversitesi ve İstanbul Teknik Üniversitesi olarak yeniden yapılandırılmış, 1946 yılında kurulan Ankara Üniversitesi ile Türkiye'deki üniversite sayısı üçe çıkmıştır.
1950 yılında girilen yeni dönem Türkiye'de üniversitelerin gelişiminde de önemli bir aşama olmuştur. 1955-59 yılları arasında mevcut üç üniversiteye ilave olarak 1955 yılında Trabzon'da Karadeniz Teknik, İzmir'de Ege, 1957 yılında Erzurum'da Atatürk, 1959 yılında Ankara'da Orta Doğu Teknik Üniversitesi kurularak ülkedeki toplam üniversite sayısı yediye çıkarılmıştır. 1950'lerin ikinci yarısında üniversite sayısındaki bu sıçramadan sekiz yıl sonra 8 Temmuz 1967 tarihinde Ankara'da kurulan Hacettepe Üniversitesi ülkenin sekizinci üniversitesi olarak Türkiye'nin yükseköğretim kurumları arasındaki yerini almıştır.
Hacettepe Üniversitesi, kuruluş öncesi ve sonrası süreçleriyle, kendisinden önce ve sonra kurulan üniversiteler arasında farklı bir yere sahiptir. Kuruluşunda ön plana çıkan ilk özellik Hacettepe Çocuk Sağlığı Kürsüsü'nün 1954 yılında faaliyete geçmesidir. Bu yıllarda yüksek çocuk ölümleri genç Cumhuriyet'in en can yakıcı sorunu olmaya devam ediyordu. Kürsünün kuruluşunu dayandırdığı misyon, üniversitenin kuruluş sonrası aşamalarında da yol gösterici olmaya devam etmiştir. İkinci önemli ve ayırt edici özelliği ise sosyal girişimciliğin ülkedeki ilk örneği olmasıdır. Hacettepe'nin kuruluş serüveni aynı zamanda vakıf üniversitelerinin önünü açan bir tecrübe birikimini de sağlamıştır.
Resmî olarak 1967 yılında faaliyete başlamasına rağmen Hacettepe'nin kuruluş süreci çok daha erken tarihlerde kurucu rektör İhsan Doğramacı'nın "Türkiye'nin en iyi çocuk hastanesi kurma" hayalleri ile başlatılır. Doğramacı önce 2 Şubat 1954 tarihinde, Ankara Üniversitesi'ne bağlı Hacettepe Çocuk Sağlığı Kürsüsü'nü kurmuş, kürsü 1958 yılında Hacettepe Çocuk Sağlığı Enstitüsü ve Çocuk Hastanesi'ne dönüştürülmüştü. 1963 yılında Ankara Üniversitesi'ne bağlı ikinci bir Tıp Fakültesi olarak Hacettepe Tıp ve Sağlık Bilimleri Fakültesi'ne dönüştürüldü.
Aynı yıl Hacettepe Tıp Fakültesi'ne bağlı olarak Türkiye'nin ikinci Diş Hekimliği Yüksekokulu açıldı. 1965 yılında Hacettepe adı altında açılan bu yeni eğitim kurumlarının koordinasyonunu sağlamak üzere Hacettepe Bilim Merkezi kuruldu. 1966 yılında, önce Hacettepe Tıp Merkezi sonra da Hacettepe Tıp Merkezi Hastanesi hizmete alındı. Nihayet 8 Temmuz 1967 tarihinde çıkarılan 892 sayılı kanunla Hacettepe Üniversitesi resmen kurulmuş oldu.
Kuruluşunda Tıp, Sağlık Bilimleri, Fen ve Sosyal Bilimler fakülteleri olmak üzere dört fakülte ile eğitime başlayan ve peş peşe açılan yeni fakülte, yüksekokul ve bölümlerle hızla büyüyen üniversitede tıp ve sağlık bilimleri ile ilgili fakülte ve yüksekokullar Sıhhiye'deki merkez yerleşkesinde, diğer fakülte ve yüksekokullar ise Beytepe'deki yerleşkede hizmet vermeye başladı. Üniversitenin, Sıhhiye ve Beytepe yerleşkeleri dışında, Beşevler, Sincan, Polatlı ve Bala'da da meslek yüksekokulu, müze, kütüphane hizmetlerinin verildiği yerleşkeleri de bulunmaktadır.
Türkiye'nin eğitim, araştırma, kültür ve sanat alanlarında öncülük etmiş üniversitelerden biri olan Hacettepe, günümüzde on altı fakülte, on beş enstitü, bir konservatuvar, iki yüksekokul, dört meslek yüksekokulu, doksan üç araştırma ve uygulama merkezi, Hacettepe Teknokent ve Hacettepe Teknokent Teknoloji Transfer Merkezi ile faaliyetlerini sürdürmektedir. Üniversitede 1846'sı öğretim üyesi (profesör, doçent, doktor öğretim üyesi), 581'i öğretim görevlisi, 1574'ü araştırma görevlisi ve 503'ü yabancı uyruklu olmak üzere toplam 4504 akademik ve 7491 idarî personel görev yapmaktadır. Ön lisans, lisans, lisansüstü düzeylerde tıp ve sağlık bilimleri, fen ve mühendislik bilimleri, sosyal ve beşerî bilimler alanlarında 500 farklı programda eğitim veren üniversitede öğrenim gören öğrenci sayısı 54.000'e ulaşmış, kuruluşundan bugüne toplam mezun sayısı ise 180.000'i aşmıştır.
26 Eylül 2017 tarihinde Yükseköğretim Kurulu tarafından araştırma üniversitesi ilan edilen Hacettepe Üniversitesi, yetiştirdiği insan gücü, bilime yaptığı katkılarla sadece Türkiye'nin değil, dünyanın da saygın üniversitelerinden biridir.
