Usta öğreticilik ve usta öğretici kavramları Köy enstitülerinin kuruluşuyla birlikte literatürümüze girmiştir. Köy enstitüleri öğretim programlarında yer alan ders ya da uygulama alanlarından bir ya da birkaçında uzmanlaşmış ve uzmanlık alanlarıyla ilgili olarak enstitü öğrencilerine ders verme ve uygulama yaptırma yetkisine sahip öğreticiler bulunuyordu. Bunlar görev yaptıkları Köy Enstitüsü'nün öğretim kadrosu içerisinde, enstitüde görev yapan öğretmen, memur ve müstahdemlerle aynı kanuna ve şartlara tâbi olmuşlardır.
Köy enstitülerinin kuruluşunda teknik elemana duyulan ihtiyaç usta öğretici kavramının ortaya çıkmasında etkili olmuş ve mütehassıs işçilerin yevmiye veya aylık ücretle usta öğretici olarak çalıştırılabileceği hususu 17 Nisan 1940 tarihinde kabul edilen 3803 sayılı Köy Enstitüleri Kanunu'nda yer almıştır. 19 Haziran 1942 tarih ve 4274 sayılı Köy Okulları ve Enstitüleri Teşkilat Kanunu'na göre usta öğreticiler öncelikle gündelikli olarak tayin edilmiş ve iki yıl çalıştırılıp başarılı bulunanlar vekillikçe daimi ücretliler kadrosuna geçirilmişlerdir.
Usta öğreticiler genel olarak Köy enstitülerinin bulundukları yerlerin civar köylerinde yaşayanlar arasından seçilmiş, ancak yurt dışından gelen uzmanların da usta öğretici olarak çalıştırıldığı gözlenmiştir. Özellikle Macar asıllı olanlar enstitülerin inşaat ve alt yapı çalışmalarında görev almışlardır. Başarılı bulunanlar diğer enstitüleri de gezerek bilgilerini öğrencilere aktarmışlardır. Bu çerçevede Âşık Veysel Şatıroğlu on sekiz Köy Enstitüsü'nü gezerek saz ve bağlama çalmayı, Hasan Çakı Efe de bildiği yirmi sekiz çeşit millî oyunu usta öğretici olarak enstitülülerde öğretmişlerdir.
Usta öğreticiler, "iş içinde eğitim" (iş eğitimi) ilkesi doğrultusunda Köy enstitüleri sistemine hizmet etmiş, çoğu teorik bilgiye sahip olmasa da uygulama bilgisini iş ve üretim alanına aktarmıştır. Arabacı, balıkçı başı, demirci, dokumacı, fidancı, halıcı, makinist, marangoz, meyveci, millî oyun öğreticisi, müzik öğreticisi, örmeci, taşçı vb. olarak enstitülerde görev yapan usta öğreticiler Köy enstitülerinde hizmet veren 700'den fazla binanın yapımında, alt yapı çalışmalarının tamamlanmasında, enstitü yaşamının idamesinde, ziraat dersleriyle teknik dersler uygulamalarının öğretilmesinde emek sarfetmişlerdir. 1954'te Köy enstitülerinin İlköğretmen okullarıyla birleştirilmesi üzerine bu eğitim kurumları İlköğretmen Okulu adıyla eğitim öğretime devam etmiş fakat usta öğreticiler bu okulların öğretim kadrosunda yer almamışlardır. Usta öğreticilik kavramı ilerleyen süreçle birlikte Köy enstitüleri sisteminden çıkarılarak daha çok meslekî ve teknik eğitim alanında kullanılmıştır.
14 Haziran 1973 tarih ve 1739 sayılı Millî Eğitim Temel Kanunu'na göre usta öğreticilerin sürekli ya da geçici olarak çalıştırılabilecekleri, seçimlerinde aranan şartlarla görev ve yetkilerinin yönetmeliklerle tespit edileceği karara bağlanmıştır. IX. Millî Eğitim Şûrası'ndaki çeşitli öneriler arasında seçmeli derslerin usta öğreticiler tarafından okutulabileceği, örgün ve yaygın eğitim kurumlarında ve hizmet içi yetiştirme kurs, seminer ve konferanslarında usta öğreticilerin geçici olarak görevlendirilebileceği hususları da yer almıştır. 21 Mayıs 1977 tarihinde yayımlanan 29 Ağustos 2009'da değiştirilen yönetmeliğe göre Okul Öncesi Eğitimi Öğretmenliği Bölümü'nü tamamlayanların okul öncesi eğitim kurumlarında kadrolu olmaksızın usta öğreticilik görevi alabilecekleri belirtilmiştir. Ayrıca bunlar dışındaki yaygın ya da örgün eğitim kurumlarında görev alacak usta öğreticiler de iş ve teknik eğitimde, alanlarındaki atölye derslerinde, meslekî ve seçmeli derslerde, beceri öğretimi ve uygulamalarında görevlendirilebilmektedir.
5 Haziran 1986 tarihinde kabul edilen ve daha sonra adı Meslekî Eğitim Kanunu olarak değiştirilen kanunun hükümlerine göre usta öğretici "ustalık yeterliğini kazanmış; aday çırak, çırak, kalfa ile meslekî ve teknik eğitim okul ve kurumları öğrencilerinin iş yerindeki eğitiminden sorumlu; meslekî eğitim tekniklerini bilen ve uygulayan kişi" olarak tanımlanmıştır. 11 Nisan 2018 tarihinde Resmî Gazete'de yayımlanan yönetmeliğe göre ise usta öğretici "hayat boyu öğrenme kurumlarında kadrolu veya ek ders ücreti karşılığında görevlendirilen öğreticiyi" ifade etmektedir. Yönetmeliğe göre usta öğreticiler öncelikli olarak kurslarda; kurs görevi verilmediği takdirde kursa hazırlık, kurs materyali geliştirme çalışması, öğretim programı geliştirme çalışmaları, planlama, alan araştırmaları, atölye üretim çalışmaları ve çevre inceleme süreçlerinde görev alırlar. Öğreticilik görevlerini belirli bir plan ve program dahilinde yerine getirme ve görev yaptıkları süre boyunca da devlet memurlarının tutum, davranış ve vakarına uygun davranmakla sorumlu tutulurlar. Olgunlaşma enstitülerinde norm açığı olan alanlarda da çalıştırılabilirler.
