Eğitimde kapsayıcılık bütün öğrencilerin genel sınıf ve okullara devam ederek eğitim faaliyetlerine aktif şekilde katılması gerektiğine dair bir inanç ve eğitim yaklaşımıdır. Kapsayıcılık en kolay şekilde zıttı varsayılabilecek ayırımcılık ve sosyal dışlanma kavramlarıyla açıklanabilir. Benzer olay ve durumlarda bir birey veya gruba diğerlerinden farklı ve eşit olmayan şekilde davranmak ayırımcılık olarak tanımlanırken, belirli kişilerin ya da grupların ekonomik ilerlemeden faydalanamaması, eğitsel, ekonomik, sosyal, kültürel ve siyasî fırsatlara erişimin görece sınırlı olması sosyal dışlanmanın örnekleridir. Belirli öğrencilerin ihtiyaçlarının yok sayılması, sınıf içi katılımdan yoksun bırakılması, onlara lakap takılması, onlarla ilgili beklentilerin çok düşük tutulması, ihtiyaç duyduğu desteğin sağlanmaması, öğrenciye dezavantajı sebebiyle ön yargılı bakılması gibi davranışlar okullarda sıkça rastlanabilecek ayırımcılık ve dışlamalara örnektir. Ayırımcılık ve dışlanmaya maruz kalan bireyler ve gruplar dezavantajlı bir konuma gelirler. Bu durumun oluşturduğu sosyal, ekonomik ve çevresel koşullar çocukların öğrenme için ihtiyaç duyduğu koruma ve destekleri almalarını sınırlamaktadır. Bu dezavantajlar çocukların fizikî ya da zihinsel engelleri olabileceği gibi, yoksulluk, göçmenlik, mültecilik, afetten etkilenme, parçalanmış aileye sahip olma, cinsiyet, dil, din, sağlık ve yaş gibi faktörlerden de kaynaklanabilir. Bireyler çoğu zaman hem engelli hem de mülteci olmak gibi birden fazla dezavantaja da sahip olabilirler.

Kapsayıcı eğitim dünyada özel eğitim gereksinimi bulunan öğrencilerin genel okullara kabul edilmeleriyle yaygın şekilde kullanılmaya başlanan ve okul çağındaki çocuklara yönelik gerçekleştirilen ayırımcılık ve sosyal dışlanmaya karşı geliştirilen müdahaleleri içeren bir yaklaşımdır. XIX ve XX. yüzyıl başlarında engeli olan öğrenciler genellikle genel devlet okulları yerine sadece kendilerini ana akım toplumdan ayıran kurumlarda eğitim görmüşlerdir. Bu kurumlara erişimi olan engelli çocuklardan çok daha fazlası ise hiçbir formel eğitim almadan evde kalmak zorunda kalmıştır. XX. yüzyılın ilk çeyreğinden itibaren genel okullar engeli olan öğrencilere yönelik düzenlemeler yapmaya başlamışlardır. Özel eğitim ihtiyacı olan öğrencilerin okullara erişiminin engellenmesinin önüne geçmek için yasal düzenlemeler XX. yüzyılın son çeyreğinden itibaren hız kazanmıştır. Kaynaştırma (mainstreaming) olarak adlandırılan bu uygulama çoğunlukla kapsayıcı eğitim şemsiye teriminin altında bazan da eş anlamlı olarak kullanılagelmiştir. Bazı uzmanlar kapsayıcı eğitimi tanımlarken "mümkün mertebe bütün öğrenciler" ifadesini tercih etmektedirler. Çünkü özellikle ileri derecede davranış sorunu olan öğrencilerin çok özel ihtiyaçlarının karşılanabilmesi için başka kurumların devreye girmesi söz konusu olacaktır. Benzer şekilde tam kapsayıcılık (full inclusion) ve kapsayıcılık terimleri de farklı anlamlarda kullanılabilmektedir. Bu bağlamda tam kapsayıcılık ile bütün öğrencilerin dezavantajlarından bağımsız olarak genel sınıflarda eğitim almasına gönderme yapılırken, kapsayıcılık terimiyle mümkün mertebede bütün öğrencilerin genel sınıflara dahil edilmesi kastedilebilmektedir. Tam kapsayıcı olan okullarda, öğrencinin ek destek almak üzere sınıf değiştirmesi yerine özel eğitim öğretmeni, yardımcı eğitmen, destek materyalleri, araç ve gereçler gibi ihtiyaç duyulan bütün servisler sınıfta sunulur. Kapsayıcı okullarda ise ihtiyaç duyan öğrenciye ek destek aynı okulda ya da farklı kurumlarda sağlanabilir.

Kapsayıcılık genellikle sosyal, ekonomik ve eğitsel gerekçelerle meşrulaştırılır. Sosyolojik anlamda okullar çocukların ikincil sosyalleşmelerini gerçekleştirdikleri yerler olarak önemli bir toplumsal işleve sahiptir. Bu bağlamda kapsayıcı eğitim sosyal dışlanmanın önüne geçilebilmesi ve çocukların etkin vatandaşlar olarak yetiştirilmesi bakımından devletler tarafından önemli bir araç olarak görülür. Ekonomik bakımdan her özel durum için yeni bir okulun açılması, yeni yönetim sistemleri, hizmet anlayışları ve kaynaklar gerektireceğinden rasyonel olmayacaktır. Ayrıca dezavantajlı çocuklara verilecek kalitesiz eğitim toplum için orta ve uzun vadede işgücündeki yetersizlikler, suç oranlarında artış, sağlık sistemine getirilen yükler gibi sebeplerle oldukça maliyetli olacaktır. Kapsayıcı eğitim yaklaşımının en önemli eğitsel gerekçesi bireysel ihtiyaçlara daha iyi cevap verebilen öğretim ortamlarının tasarlanmasını gerektirmesidir. Farklılaştırılmış, çoklu ortam materyallerinin ve etkinliklerinin kullanıldığı eğitsel ortamlar sadece dezavantajlılara değil tüm öğrencilere fayda sağlayacaktır.

Toplumların zaman içerisinde duyarlılık ve farkındalıklarının artması kapsayıcı eğitim kavramına yüklenen anlamı genişletmiştir. 1990'lı yıllardan itibaren özellikle Birleşmiş Milletler ile UNICEF ve UNESCO gibi kurumlar tarafından organize edilen Jomtien-1990, Salamanca-1994, Dakar-2000, Incheon-2015 gibi uluslararası konferans ve forumların katılımcı devletler tarafından imzalanan bildirgeleri kavramın bugünkü anlamını şekillendirmede etkili olmuştur. Buna göre kapsayıcı eğitim kavramı artık bütün dezavantajlı çocukların temel bir insan hakkı olarak eşit fırsatlara sahip şekilde kaliteli bir eğitim almasını sağlamak için kullanılmaktadır. Her birey ya da grup, sahip olduğu dezavantajlardan etkilenmeksizin kaliteli bir eğitim alma hakkına sahiptir. Eğitim hakkı üç temel ilkeye gönderme yapar: 1. Ücretsiz ve zorunlu eğitime erişimin sağlanması, 2. Okulda ve sınıfta ayrımcılığın yapılmaması, eşit ve katılım bakımından kapsayıcı bir sınıf ve okul ortamının oluşturulması, 3. Bütün öğrencilerin içerik, öğrenme-öğretme süreçleri bakımından kaliteli bir eğitime erişiminin sağlanması. Bu kapsamda eğitim paydaşlarının temel sorumlulukları dezavantajlı öğrenciler başta olmak üzere bütün öğrenenlerin erişim ve katılımla ilgili engellerini ortadan kaldırmaktır. Kapsayıcı eğitimde öğrencilerin kaydoldukları okullara uyum sağlamalarını beklemek yerine, okulların onların ihtiyaçlarına göre yeniden yapılanması ve her çocuğun eğitim sürecinden azami faydayı sağlamasına dönük düzenlemelerin hayata geçirilmesi önemlidir. Buna göre öğrenmede evrensel tasarım ilkeleri kapsamında hazırlanmış materyaller, öğrencilerin ilgi, hazır bulunuşluk ve öğrenme hızlarına göre iskeleme (scaffolding) ve farklılaştırılmış öğretim süreçleriyle materyallerin kullanılması esastır. Başta öğretmen ve okul yöneticileri olmak üzere veliler ve öğrenciler gibi eğitimin bütün paydaşlarına kapsayıcı eğitim ilkeleri ve uygulamaları bağlamında destek sağlanması, kapsayıcı okul kültürünün oluşturulabilmesi için ailelerin ve okulun sosyal çevresinin dikkate alınması, eğitimler ve etkinlikler aracılığı ile onlara ulaşılması önemlidir.

Türkiye'de kapsayıcı eğitim 2000'li yıllara kadar daha çok engeli olan çocukların genel okullara entegrasyonu kapsamında kullanılan bir kavram olmuştur. Özel eğitim gereksinimi olan çocukların kaynaştırma uygulaması kapsamında genel okullara devam etmesi, dünyadaki gelişmelere benzer bir süreç izlemiş ve 1983 yılında yasa ile teminat altına alınmıştır. Sonraki yıllarda gerçekleştirilen düzenlemelerle Türkiye, konuyla ilgili başta "Salamanca Bildirgesi" olmak üzere uluslararası sözleşmelerin büyük çoğunluğunu kendi mevzuatına yansıtarak engellilere yönelik hizmetleri yasalarla sağlama konusunda dünyada önde giden ülkelerden olmuştur. Türkiye'de bütün dezavantajlı çocukların kapsanması bakımından kapsayıcı eğitim anlayışı özellikle Suriyeli göçmenlerin ülkeye gelmesiyle yaygınlaşmıştır. Suriye'deki iç savaşın beklenenden uzun sürmesi ve ülkedeki Suriyeli misafirlerin kısa süre içerinde ülkelerine geri dönemeyecek olmalarının anlaşılması, entegrasyon politikalarını gündeme getirmiş, bu kapsamda eğitim en önemli araç olarak ön plana çıkmıştır. Millî Eğitim Bakanlığı 2015-2019 Stratejik Planı'nda kapsayıcı eğitime "bütün bireylerin eşit şartlar altında eğitim ve öğretime erişimini sağlamak" ifadesiyle vurgu yapılmıştır. Stratejik plan kapsamında öncelikle öğretmen ve okul yöneticilerinin yabancı uyruklu öğrencilerle çalışma becerilerini geliştirmeye yönelik hizmet içi eğitim çalışmaları başlatılmıştır. Devam eden süreçte, öğretmenler, okul yöneticileri ve velilere yönelik olarak, engeli olan, afetten etkilenmiş, şiddete maruz kalmış çocuklar gibi diğer bütün dezavantajlı gruplarla ilgili kapsayıcı eğitim konulu çalışmalar devam ettirilmiştir. Okullardaki kaynaştırma uygulamaları, destek sınıfları, okulların fizikî ortamlarının engelli bireylerin rahat erişim sağlayacağı şekilde düzenlenmesi, farklı ülkelerden misafir öğrencilere dönük dil öğretimi ve diğer uyum programları, öğretim programları ve ders kitaplarından ayırımcılık içeren ifadelerin ayıklanması, eğitim ortamlarında sosyal adaletsizliği gidermeye yönelik politikalar, öğrencilere ücretsiz ders ve kaynak kitapların verilmesi, "şartlı eğitim yardımı" (ŞEY) gibi uygulamalar Türkiye'de eğitime bütün kesimlerden öğrencilerin katılımını sağlamaya dönük kapsayıcı uygulamalardan bazılarıdır (bk. Göçmen-Mülteci Eğitimi).

Kapsayıcı eğitim sadece bir eğitim süreci ya da yaklaşımı değil, âdil bir toplum oluşturmak için çok önemli temel bir insan hakkıdır. Kapsayıcı eğitim öğretme-öğrenme ortamlarında adaleti, eşitliği ve karşılıklı saygıyı teşvik ederken eğitim uygulamalarını da dönüştürür. Ülkeden ülkeye ya da zaman içinde farklı durumlar söz konusu olmakla birlikte, her öğrencinin sınıflara güler yüzle dahil edildiği, onların tam potansiyellerine ulaştırıldığı bir eğitim sürecini savunur. Sürekli genişleyen ve çok boyutlu bir kavram olduğu için bütün dünyada olduğu gibi Türkiye'de de kapsayıcı eğitim uygulamaları dinamik bir süreç olarak bütün eğitim paydaşlarının gündeminde yer alan önemli bir konu olmaya devam edecektir.