Bilgi temelini toplum ve doğa bilimlerinden alan, eğitim hayatının temelini oluşturan bir derstir. Eğitim tarihimizde başlangıcından itibaren somut ve uygulamalı bir anlayışla işlenmiştir. Öğrencinin çevresinden başlayarak dünyayı tanımasını, onun etkin vatandaş olarak yetişmesini amaçlar.

Ders, hayat bilgisi adıyla ilk defa 1926 İlkmektepler Müfredat Programı'nda yer aldı. İçerdiği konular Osmanlı Devleti'nde farklı dönemlerde, tarih, coğrafya, mâ'lûmât-ı nâfia, ahlak, kıraat, musâhabât-ı ahlâkiye ve mâ'lûmât-ı vataniye, dürûs-ı eşya, tabiat tedkiki ve ziraat derslerinin müfredatında bulunuyordu. Türkiye Cumhuriyeti kurulduktan sonra hazırlanan 1924 İlkmektepler Müfredat Programı'nda dersin konuları tarih, coğrafya, tabiat tedkiki, ziraat, hıfzıssıhha ile musâhabât-ı ahlâkiye ve ma'lûmât-ı vataniye derslerinin içinde işlenmesi kararlaştırıldı.

1926 yılında hazırlanan ve 1927-1928 eğitim öğretim yılında ülkenin tamamında uygulamaya konulan İlkmektepler Müfredat Programı'nın esas amacı Cumhuriyet'in hedefleri doğrultusunda bir yandan millîleşmek, medenîleşmek diğer yandan yeni eğitim öğretim metotlarını uygulayabilmekti. Bu program, hayata ve çocuğa görelik, faaliyet ve iş, toplu tedris, kendi kendine idare ve demokratik eğitim ilkeleri esas alınarak hazırlanmıştır. Hayat bilgisi dersi de bu esasların tamamını bünyesinde barındıracak şekilde düzenlenmiştir. Nitekim benimsenen toplu tedris anlayışınca 1924 programında tarih, coğrafya, tabiat tedkiki, ziraat, hıfzıssıhha ile musâhabât-ı ahlakîye ve mâ'lûmât-ı vataniye dersleri ibtidâî mekteplerin birinci devresini teşkil eden ilk üç sınıfta birleştirilerek hayat bilgisi adı altında yeni bir derste toplandı.

1926 İlkmektepler Müfredat Programı, hayat bilgisi dersine Türk eğitim tarihinde hiç olmadığı kadar önem atfedilen bir programdır. Programda dersin tedrisatın mihveri olacağı, diğer derslerin hayat bilgisi dersiyle ilişki kurularak işleneceği belirtilmiştir. Ders dönemin millî eğitim prensiplerine en uygun şekilde düzenlenen derslerden biridir. Söz konusu programda okulun temel amacı, genç nesli yaşadığı bölgede faal olacak iyi vatandaşlar olarak yetiştirmek şeklinde açıklanmış, öğretmenlerden hayat bilgisi dersinde Cumhuriyet Bayramı ve 23 Nisan gibi günleri Cumhuriyet'in ilkelerini öğrencilere benimsetmeleri için kullanmaları gerektiği belirtilmiştir. Bu derste öğrencilerin yaşadıkları bölgeyi coğrafya, tarih, biyolojik çeşitlilik, toplumsal yaşamı kapsayacak şekilde her yönüyle tanımalarının sağlanması gerektiği ifade edilmiştir. Dersler işlenirken öğrencinin faal olması, derslerin deney ve bilhassa gözlemlerle işlenmesi istenmiştir. Bu tür faaliyetler için her okulda bir iş odası kurulması gerektiği belirtilmiştir. Dersin müfredatında sıhhat ve temizlik konusuna geniş yer ayrılmış, sıhhat ve temizlik medeniyetle özdeşleştirilmiştir. Ders, üç sınıfta da dörder saat verilmiştir.

1936'da düzenlenen yeni ilkokul programında hayat bilgisi dersinin hedefi programın hazırlanma gerekçelerine bağlı olarak değişmiştir. 1936 İlkokul Programı, Cumhuriyet'in ilkelerinin halka benimsetilmesi noktasında 1926 İlkmektepler Müfredat Programı'ndan daha nettir. Programa göre ilkokulun amacı, çocuklara millî kültürü aşılamaktır. İlkokulun en önemli ödevi ise içinde yetişen bütün vatandaşları aynı millî ülkülerle, aynı millî gayelere bağlamak için lazım gelen bütün bilgileri, itiyatları, alakaları, ülküleri, hizmet arzusunu en verimli şekilde öğrencilere vermek ve telkin etmektir. Bu ödevi yerine getirecek asıl ders yurt bilgisi dersi olmakla beraber Türk dili ve tarihi, Türkiye coğrafyası ve hayat bilgisi dersleri de söz konusu misyonu yüklenmiştir. Ayrıca Cumhuriyet Halk Partisi'nin altı okunu oluşturan inkılaplar kuvvetli Cumhuriyetçi, ulusçu, halkçı, devletçi, laik ve devrimci yurttaş yetiştirmek bütün öğretim derecelerinde yüküm ve özen noktasıdır ifadesiyle programda yer bulmuştur. Dolayısıyla 1936 İlkokul Programı'nda hayat bilgisi dersinin hedefleri tabii, toplumsal, ekonomik hayatın öğrenciye kavratılması; çocuğun muhitini, yaşama şartlarını coğrafî bakımdan tetkik etmesinin sağlanması; önemli tarihî vakalara dikkat çekilmesi, çocuğun tarihî oluşu kavramasına zemin hazırlanması; çocuğa tabiatın güzelliklerinin sevdirilmesi, çocuğun yakın yurda ve halka karşı bağlılık duygu ve şuurunun uyandırılıp beslenmesi olarak açıklanmıştır. 1936 İlkokul Programı'nda hayat bilgisi dersinin saatleri birinci sınıfta beş, ikinci sınıfta altı, üçüncü sınıfta yedi saate çıkarılmıştır. Dersin içeriği 1926 İlkmektepler Müfredat Programı'ndan büyük farklılıklar göstermez.

1948 yılında hazırlanan ilk okul programında da 1936'daki gibi millî eğitimin amaçları ve ilkokulun hedefleri millî kültürü aşılamak misyonu ile şekillendirilmiştir. Hayat bilgisi ve diğer derslerin anlatımında öğretmenlerin en çok dikkat edecekleri noktanın Türk ulusuna, Türk yurduna ve millî meselelere ait bilgiler üzerinde durmak, öğrencilerin bu bilgileri elde etmelerine yardım etmek, bu bilgileri arttırmak için onlarda devamlı ilgi uyandırmak ve bu suretle öğrencilere yurt ve ulusa sevgi, bağlılık ve hizmet aşkı aşılamak, memleket meselelerine karşı kendilerinde alaka ve hassasiyet uyandırmak olduğu belirtilmiştir. Ders saatleri 1936 İlkokul Programı ile aynıdır.

1968 yılında hazırlanan ve otuz yıl uygulamada kalan ilkokul programında hayat bilgisi dersinin amaçları yakın çevreyi tanıma ile ilgili yeteneklerin ve becerilerin edinilmesi, yurttaşlık görevleri ve sorumlulukları, ekonomik yaşama fikrinin geliştirilmesi ve daha iyi yaşama yeteneklerinin sağlanması gibi yönlerden ele alınmıştır. 1968 İlkokul Programı'nda da 1926 yılından itibaren sürdürülen anlayış devam ettirilmiştir. Ders saatleri başlangıçta üç sınıf için de beş saatken, 1971 yılında ikinci ve üçüncü sınıflar için altı saate çıkarılmış, 1975'te yeniden beşer saate indirilmiş, 1994 yılında üç sınıfta da altı saate çıkarılmıştır.

1998 yılında kesintisiz sekiz yıllık eğitime geçilmesinin ardından yeni bir ilköğretim programı hazırlanmıştır. Davranışçı yaklaşıma göre hazırlanan müfredatta üniteler yurt genelinde ortak ihtiyacı karşılamak üzere ana maddeler halinde sıralanmış ancak sınıf ve yaşanan çevreye göre müfredatın düzenlenmesi öğretmene bırakılmıştır. Program uygulanırken, önceki müfredatlarda olduğu gibi hayat bilgisi ile diğer dersler arasında paralellik kurulması gerektiği vurgulanmıştır. Ders saatleri üç sınıf için de beşer saattir.

2004 yılında pilot uygulaması yapılıp 2005'te ülke genelinde uygulamaya konulan, bilişsel ve yapılandırmacı anlayış esas alınarak hazırlanan 2005 İlköğretim Programı'nda temel hedef öğrencinin her yönden geliştirilmesi olarak belirlenmiştir. Hayat bilgisi programında insan biyolojik, psikolojik, sosyal ve kültürel yönleriyle bir bütün olarak ele alınmış ve bu noktadan hareketle birey, toplum ve doğa olmak üzere üç ana öğrenme alanı belirlenmiştir. Bu öğrenme alanlarını aynı anda kuşatabilen üç tema belirlenmiştir. Programda tema isimleri, "okul heyecanım, benim eşsiz yuvam ve dün, bugün, yarın" olarak belirlenmiştir. Bu temalar yaşam becerileri, ara disiplinler ve diğer derslerle ilişkilendirilmiştir. Programda yapılandırmacı yaklaşımın gereği olarak öğretmen bilgi veren, aktaran değil yalnız yol gösteren olarak kabul edilmiştir. Öğrencinin öğrenme sürecinde aktif olarak katılması esas alınmış, öğretmenden zekâ alanları, öğrenme stilleri gibi bireysel farklılıkları dikkate alması istenmiştir. Söz konusu program 2015, 2017 ve 2018'de eksiklikler ve eleştiriler göz önüne alınarak yapılandırmacı eğitim anlayışıyla yeniden düzenlenmiştir. Ders amaçları sadeleştirilmiş, temel değerlere odaklanılmış, ünite sayılarında değişiklik yapılmıştır. Günümüzde 2018 hayat bilgisi öğretim programı kullanımdadır.

Türkiye Cumhuriyeti'nin kuruluşundan günümüze hayat bilgisi dersinin tarihî gelişimine bakıldığında ders müfredatının hazırlandığı dönemin siyasî, sosyal ve ekonomik yapısına uygun düzenlendiği görülür. Ders, vatandaş yetiştirmede bir araç olarak kullanılmıştır. Bununla birlikte ders içeriği daima ilköğretimin ikinci devresinin bir temeli olarak hazırlanmıştır. 1926 yılından itibaren dersin çevre ve doğa ile ilişkisine dikkat çekilmiş, daima uygulama, gözlem ve deney ile işlenmesi istenmiş ancak müfredat içeriği öğretmen merkezli anlayışa bağlı kalmıştır. 2005'ten itibaren yapılandırmacı yaklaşıma göre düzenlenen yeni hayat bilgisi programları önceki programlara göre öğrenci merkezli hayat bilgisi öğretimi hususunda olumlu sonuçlar getirmiştir.