Gazne şehri tarihî ipek yolunda Kâbil ile Kandehar, Herat ve Mezarışerif gibi şehirleri birbirine bağlayan çevre yolu üzerindedir. 2021 kayıtlarına göre Gazne vilayetinin tahmini nüfusu 1.386.764'tür. Merkezî şehir olarak Gazne'nin nüfusu ise 190.424'tür.

Şehir hakkındaki ilk düzenli bilgiler milattan önce VI. yüzyıla, Ahameniş İmparatorluğu dönemine aittir. Milattan önce 329 yılında Büyük İskender'in ele geçirdiği şehirde İslam öncesinde daha çok Budizm egemendi. 683 yılından itibaren şehirde İslam varlık göstermeye başlasa da tamamen islamlaşma süreci IX. yüzyılın sonunu buldu. 961 yılında Sâmânoğulları komutanı olan Alp Tegin şehre hâkim oldu. Sonraki iki yüzyıl boyunca burası aynı zamanda hânedana ismini vererek Gazneliler Devleti'ne başkentlik yaptı. X. yüzyıl İslam coğrafyacıları şehri Türkistan, Hindistan ve İran arasındaki yoğun ticaret trafiğine katkı sunan önemli bir merkez olarak tasvir ederler. 1215-1221 yılları arasında Hârizmşahlar idaresine giren Gazne bu süre zarfında Sultan Alâeddin Muhammed'in oğlu ve halefi Celâleddin Hârizmşah'ın sancak şehri olmuştur. Bütün Türkistan ile birlikte 1221'de Moğol istilasına uğramış, ardından 1275 yılında Çağatay Han'ın oğlu Baycu tarafından ele geçirilmiştir. Sonraki yüzyılda Emîr Timur'un ortaya çıkmasıyla Timurlular'ın kontrolüne giren şehir 1504 yılında ise Baba Şah'a tâbi olmuş ve Nâdir Şah'ın 1738'de zaptına kadar Bâbürlüler'in idaresinde kalmıştır. Nâdir Şah'tan sonra ise Dürrânî İmparatorluğu'nun bir parçası haline gelmiştir. 1839 yılında ise İngilizler'in kontrolüne geçmiş ve surları kısmen tahrip olmuştur.

1920'lerden itibaren özellikle Emânullah Han döneminde kara yolu taşımacılığının gelişim göstermesiyle birlikte Kâbil-Kandehar hattındaki Gazne şehrinin gelişmeye başladığı söylenebilir. Ancak esas gelişme ve büyüme 1958'den itibaren yeni bir şehir inşasıyla başlamıştır.

12 Ağustos 2021 tarihinde Tâliban güçleri şehri tamamen teslim almıştır. İslam İşbirliği Teşkilatı bünyesinde faaliyet gösteren İslam Dünyası Eğitim, Bilim ve Kültür Örgütü (ICESCO) tarafından Gazne 2013 yılında "İslam kültür başkenti" ilan edilmiştir.

2015 yılına ait bir rapora göre şehrin %28'i tarım alanı, %31'ü konut alanıydı. Gazne, ülkenin ve bölgenin en zengin el sanatları pazarlarından biriydi ve bu özelliğini hâlâ korumaktadır.

Gazne İslamlaşma'dan önce önemli bir Budist merkeziydi. Burada milattan sonra III. yüzyıldan başlamak üzere dinî alanlar mevcuttur. Alanda 1960'lı yılların sonunda yapılan bir kazı çalışması sırasında büyük bir Buda heykeli ortaya çıkarılmış, 2001 yılında şehri kontrolüne geçiren Tâliban, putperestlik alameti diye bu heykeli tahrip etmiştir.

Gazne şehri medenî açıdan zirveyi Gazneliler Devleti döneminde yaşamıştır. Özellikle Sultan Mahmud döneminde önemli bir ilim kültür merkezi haline gelen şehirde camiler, mektepler ve medreseler yaptırılmıştır. Medreselerde dinî ilimlerin yanı sıra matematik ve resim gibi farklı branşlarda da eğitim verilmektedir. Hattatlık, minyatür, çömlekçilik ve halıcılık gibi sanatlarda ciddi gelişme kaydedilmiştir. Ülkenin maddi zenginliğinin yanı sıra istikrarı ve hükümdarın himayesi yerli ve yabancı çok sayıda ilim adamını Gazne'ye çekmiştir. Zaman içerisinde bazıları ciddi mânada tahribata uğrasa da şehrin İslamî döneme ait başlıca mimari eserleri de Gazneliler dönemine aittir. Sebük Tegin ve Sultan Mahmud gibi hanedan üyeleriyle Senâî gibi ilim adamlarının türbeleri, Behram Şah ve III. Mesud dönemine ait minareler, yine III. Mesud dönemine ait saray bu dönemin önemli eserleri arasında sayılabilir. Bundan başka şehirde Gazneliler döneminden kalma Sehl-i Âbâd Kasrı, Köşk-i Kühne-yi Mahmûdî, Köşk-i Sepîd, Köşk-i Mesûdî ve Emîr Muhammed Sarayı başlıca köşklerdir.

Bâbıbüstiyân Medresesi ile Arûsülfelek Camii'nin yanında kütüphane ile birlikte bulunan medrese Gazneliler döneminin iki önemli yüksek eğitim kurumudur. Gazneliler döneminde şehirde halkın kullanımı için kurulan yedi kütüphane mevcuttu. Onların yanı sıra Bîrûnî (ö. 1059) gibi âlimlerin şahsî kütüphaneleri de vardı. Bunların yanında günümüzde şehirdeki kütüphaneler ise Gazne Kültürü ve İletişim Kütüphanesi, Valilik Kütüphanesi, Maarif Kütüphanesi, Gazne Üniversitesi Kütüphanesi, Gazne Teknik Üniversitesi Kütüphanesi, Sultan Mahmud Gaznevî Üniversitesi Kütüphanesi, Hâtemü'n-Nebiyyîn Üniversitesi Kütüphanesi ile Müslim Üniversitesi Kütüphanesi ve Gazne Eğitim Kütüphanesi'dir.

Klasik İran şiirinin kökeni Gazne şehridir. Firdevsî Şâhnâme'yi bu şehirde kaleme alarak Sultan Mahmud'a takdim etmiştir. Esasen Hârizmli olan Bîrûnî, Sultan Mahmud tarafından 1017'de Gazne'ye götürülmüş, onun saray astrologu olmuş ve onunla birlikte Hindistan'a giderek bölgede kapsamlı gözlem ve incelemeler yaparak Hindistan üzerine eser yazmıştır. Yazdığı eserlerin sayısı 146'yı bulmaktadır ve bunlardan çoğu da astronomi ve matematik üzerinedir. Bîrûnî'nin hocalarından olan veçok sayıda eser yazan Ebû Nasr Mansûr da bir süre Gazne'de yaşamıştır. Şehrin ilim adamlarından biri de Gazneliler dönemi münşî ve tarihçilerinden Ebü'l-Fazl Beyhakî'dir (ö. 1077). Başta fıkıh, coğrafya, edebiyat ve tarih alanları olmak üzere seksen sekiz eser kaleme alan Ebû Mansûr Seâlibî beş sene Gazne'de yaşayarak bazı eserlerini burada hazırlamıştır. Dönemin başka bir tarihçisi ise Zeynü'l-Ahbâr'ı kaleme alan Ebû Saîd Abdülhay'dır. Yine Gazneliler sarayının önemli ilim adamlarından biri Ebü'l-Hasan Ali Sîstânî şair olup bir divanı bulunmaktadır. Gazneli sarayının şairlerinden Ebû Necm Ahmed Menûçihrî de divan sahibi bir şairdir. Şair Ebü'l-Kasım Hasan Unsûrî ise Sultan Mahmud döneminde meliküşşuara unvanını almıştır. Gazneliler döneminde yaşamış bir başka şair ise Hekim Senâî olup Hadîkatü'l-Hakîka ve Şerîatü'l-Tarîka onun en önemli eseridir. Divan sahibi şair Eşrefüddin Ebû Muhammed Hasan b. Muhammed Hüseynî de Gazneli'dir. 1160 yılında burada vefat etmiştir. Yine Hücvîrî, Cemâleddin Gaznevî, Pîr Gulâm Muhyiddin Gaznevî ile Gulâm Muhammed Niyâzî önde gelen Gazneli din âlimlerindendir. Gazne vilayetinde 2022 verilerine göre eğitim binalarının sayıları ise şu şekildedir: 217 ilkokul; 145 ortaokul; 301 lise; 24 medrese; 9 dârülhuffâz ile bir dârülulûm. Özel statüde ise 32 ilkokul; 18 ortaokul; 48 lise ile bir medrese vardır.

Gazne'de liseden sonra üniversiteye hazırlık kurslarının yanı sıra, muhasebe, terzilik, dikiş-nakış gibi alanlarda eğitim veren kurslar da bulunmaktadır. Ayrıca liseden mezun öğrencilerin devam edebildiği iki senelik meslek yüksekokulları vardır ki bu okullarda gençler tarım, çiftçilik, ticaret, muhasebe ve sağlık gibi alanlarda eğitim görebilmektedirler.

Gazne vilayetinde ikisi devlet, üçü özel olmak üzere beş üniversite eğitim vermektedir. Şehrin en önemli yükseköğretim kurumu 2008 yılında kurulup ilk mezunlarını 2012'de veren Gazne Üniversitesi'dir. İlk açıldığında sadece Ziraat ile Eğitim fakülteleri vardı. Daha sonra Edebiyat, İslamî İlimler ve İktisat fakülteleri açıldı. Diğer bir devlet üniversitesi ise 2014 yılında kurulan Gazne Teknik Üniversitesi'dir. Bunun yanı sıra Hâtemü'n-Nebiyyîn, Müslim ve Sultan Mahmud Gaznevî isimlerinde üç özel üniversite daha bulunmaktadır. Gazne şehri hakkında Mohammad Qasım İbadi 2018 yılında Konya Necmettin Erbakan Üniversitesi'nde "Bir İslâm Şehri Olarak Gazne (338/949-492/1099)" başlıklı bir doktora tezi hazırlamıştır.