Osmanlı’da açılan ilk sivil rüştiyelerden biri.
Osmanlı’da açılan ilk sivil rüştiyelerden biri.
Rüştiye mekteplerinin ilk örneği Sultan II. Mahmud tarafından 1839 yılında açılan Mekteb-i Maârif-i Adliye'dir. Bu rüştiyeye rağbet fazla olunca okulun ikinci şubesi Süleymaniye Camii'inde Mekteb-i Ulûm-ı Edebiye-yi Adliye adıyla açılmıştır.
Rüştiyelerin çoğaltılmasında etkili olan isim Sultan Abdülmecid'dir. 1845 yılında Bâbıâli'ye yaptığı bir ziyarette orada hazır bulunan devlet erkânına memleketin münasip mahallerinde mekteplerin açılmasını emretmesi üzerine maarif alanında çalışmalar planlamak için aynı yıl Meclis-i Maârif-i Muvakkat oluşturulmuştur. Meclisin çalışmaları neticesinde Meclis-i Maârif-i Umûmiye kurulmuş, rüştiye mekteplerinin yeniden yapılandırılması konusunda bir layiha hazırlanmıştır. Meclis-i Maârif-i Umûmiye'nin ilk icraatı mevcut Mekâtib-i Rüşdiye İdaresi yerine Mekâtib-i Umûmiye Nezareti'ni kurması olmuştur (1846). Çalışmalara hemen başlanmış ve kanunî alt yapı hazırlanmıştır. 1847 yılının sonunda nazır olan Kemal Efendi açılması planlanan beş rüştiyeden ilkinin, Davutpaşa İskelesi civarındaki Nâzıperver Kadın Sıbyan Mektebi'nde eğitime başlamasını sağlamıştır. Kemal Efendi bu rüştiye mektebinde yeni öğretim yöntemlerini (usûl-i cedît) uygulamıştır. Rüştiye mekteplerinin imtihanlarındaki neticenin bildirildiği arşiv belgesinde, "usûl-i cedîde üzere ta'lim olunan etfâl bâ-feyz-i Hak altı ayda altı yıllık şey tahsil etmiş olmalarıyla…" (BOA, İ.DH. 175/9470) denilmesi, diğer taraftan huzurunda yapılan sınavdaki başarı sebebiyle Sultan Abdülmecid'in bizzat teşekkür etmesi tecrübesinin başarılı olduğunu gösterir. Birkaç ayda elde edilen bu başarı halkın ilgisini çekmiş ve okulun mevcudu kısa sürede 100'ü aşmıştır. Bunun üzerine okulda gerekli tamiratların yanında ek bir dershane yapılması kararlaştırılmıştır. Ancak Nâzıperver Kadın Sıbyan Mektebi'nde bulunan rüştiyenin daha sonra aynı semtteki Davutpaşa Külliyesi'ne taşındığı ve Davutpaşa Rüştiyesi olarak anıldığı anlaşılmaktadır. Zira Nâzıperver Kadın Mektebi sonraki yıllarda ibtidâî mektep olarak varlığını devam ettirmiştir.
II. Abdülhamid döneminde öğrenci mevcudu 433'e ulaşınca mektep binası yetersiz kalmıştır. 1892 yılında daha geniş bir binanın yapımı gündeme gelmiş, bitişiğindeki bir ev ile dükkânın satın alınarak okula dahil edilmesi kararlaştırılmıştır. Maarif bütçesinden ayrılan ödenekle ve Maarif Nazırı Ahmed Zühdü Paşa'nın gayretleriyle bir yıldan az sürede tamamlanan bina, yine onun bildirdiğine göre nezaret memurları, muallimler ve öğrenci velilerinin katılımıyla 31 Aralık 1893 tarihindeki resmî törenle açılmıştır. "Gir besmeleyle mektebe Sultan Hamîd'e kıl dua" diye biten manzum bir inşa kitabesi mevcuttur. Yeni bina 1894 İstanbul depreminde zarar görünce bir tamir geçirmiştir. 1897 yılında Davutpaşa Rüştiye Mektebi'nin yeniden genişletilmesine ihtiyaç duyulmuş ve bu genişleme sırasında yakınındaki attar dükkânı satın alınarak okula dahil edilmiştir.
Öğrencilerinden birinin adına düzenlenmiş 1895 tarihli şehadetnamesine göre mektebin müfredatı ulûm-ı dîniye, Arabî, Fârisî, lisân-ı Osmânî (Türkçe), imla, hesap, hendese (geometri), coğrafya, tarih, usûl-i defterî, Fransızca, resim, sülüs, rik'a ve dîvânî derslerinden oluşmaktaydı (BOA, MF.İBT. 54/73).
1874 tarihli bir arşiv belgesinde geçen "mekteb-i mezbûr idâdiyesi için masârif-i müteferrika tahsisi" (BOA, MF.MKT. 22/19) ifadesindeki "idâdî" kelimesi hazırlık sınıfı yerine kullanılmış olup mektebin idâdî kısmının olduğu şeklinde bir yanılgıya sebep olmamalıdır. Okulun idâdîye dönüştürülmesi 1908 yılında rüştiye sınıflarına yeni sınıflar ilave edilerek gerçekleşmiş, yapılan mevlit merasimi sonrasında derslere başlanmıştır. II. Meşrutiyet'ten sonra İstanbul'daki rüştiye mekteplerinde gece dersleri uygulaması kararı doğrultusunda Davutpaşa İdâdîsi'nin rüştiye kısmı da bunlar arasına alınmıştır.
Balkan Harbi'nin başlamasıyla birlikte cephelerden fazla sayıda yaralı gelince Cerrahpaşa Hastanesi'nde yer kalmamış, bunun üzerine hastaneye yakın olan Davutpaşa İdâdîsi hastaneye çevrilmiştir. Okulun muallimleri, memurları ve hizmetlileri de hastanede görevlendirilmiştir.
1913 yılında on iki yıllık sultânî yapılan kurum I. Dünya Savaşı ve Millî Mücadele dönemlerinde zor günler geçirmiştir. 1923'te beşi ibtidâî olmak üzere dokuz senelik, bir devreli sultânîler statüsünde kabul edilmiştir. 1923'teki I. Heyet-i İlmiye kararları doğrultusunda lise olarak isimlendirilmiş, ertesi yıl II. Heyet-i İlmiye kararlarıyla ortaokul haline getirilmiştir. 1955 yılında karma eğitime geçen okul 1969'da yeniden lise olmuştur. 2013'te Anadolu lisesi statüsüne geçtikten sonra Davutpaşa Anadolu Lisesi adını almıştır. Günümüzde aynı isim altında eğitim öğretim faaliyetlerini sürdürmektedir.
BOA. MF.MKT. 1182/53 H.25 Zilkade 1330/M.5 Kasım 1912), lef.1,4; MF. MKT. 22/19 (H.24 Şevval 1291/M.4 Aralık 1874), lef.1; İ.DH. 175/9411 (H.7 Receb 1264/M.9 Haziran 1848), lef.1; İ.DH. 175/9470 (H.3 Şaban 1264/M.5 Temmuz 1848), lef.1; İ.MF. 1/47, (H.4 Şaban 1310/M.21 Şubat 1893), lef.3; Y.MTV 88/169 (H.22 Cemaziyelahir 1311/M.21 Aralık 1893), lef.3; İ.MF. 2/78 (H.29 Şevval 1312/M.25 Nisan 1895), lef.3; BEO. 611/45760 (H.4 Zilkade 1312/M.29 Nisan 1895), lef.1; 1010/75707 (H.21 Rebiülahir 1315/M.19 Eylül 1897), lef.1; MF.İBT. 54/73 (29 Rebiülevvel 1314/M.7 Eylül 1896), lef.1; MF.MKT. 1040/50 (H.17 Muharrem 1326/M.20 Şubat 1908), lef.1; MF.İBT. 216/67 H.13 Şevval 1326/M.8 Kasım 1908), lef.3.
Demirel, Fatih. “II. Meşrutiyetten Sonra Osmanlı’da Ortaöğretim: Sultânîler”. Tarih İncelemeleri Dergisi. 27/2 (2012), s. 339-358.
Demirel, Muammer. “Osmanlı Eğitiminin Modernleşmesinde Rüşdiye Mektepleri”. Türkler. ed. H. C. Güzel v.dğr. Ankara 2002, XV, 44-60.
Doğanay, Fatma Kaya. Tanzimât’tan Cumhuriyet’e Rüşdiye Mektepleri. Dr.T, Atatürk Üniversitesi, 2011.
Ergin, Osman [Nuri]. Türkiye Maarif Tarihi. I-IV, İstanbul 1977.
Keçici, Zeynep Ceran. Davud Paşa Külliyesi Yapıları ile Yakın Çevresinin Tarihsel Gelişimi ve Koruma Sorunları. Dr.T, İstanbul Teknik Üniversitesi, 2018.
Salnâme-i Devlet. 1274.
Salnâme-i Nezâret-i Maârif-i Umûmiye. 1316.
Kaynak: https://turkmaarifansiklopedisi.org.tr/davutpasa-rustiyesi
Bilgi paylaştıkça çoğalır. Okuduğunuz için teşekkür ederiz.
Osmanlı’da açılan ilk sivil rüştiyelerden biri.