Cumhuriyet tarihinde T.C. Cumhurbaşkanlığı tarafından tesis edilen en büyük kütüphane, kültür ve sanat mekânı olarak 20 Şubat 2020 tarihinde Cumhurbaşkanı Recep Tayyip Erdoğan tarafından açılmıştır.
Kütüphane, 125.000 m2 alanda 5000 kişilik oturma kapasitesi, mimari yapısı, teknolojik imkânları, bilgi kaynakları, hizmetleri ve çağdaş kütüphanecilik anlayışıyla sadece bir kütüphane olmanın ötesindedir. Her yaştan farklı eğitim ve kültür düzeyinden okuyuculara, araştırmacılara ve ziyaretçilere hizmet vermektedir. Bir kültür kompleksi olarak inşa edilmiş olup her biri bağımsız ama aynı zamanda birbiri ile ilişkili ve geçişli, kütüphane, salon ve bölümlerden oluşmaktadır.
Kütüphane, birçok ülkeden, çok çeşitli dilde ve konuda 2 milyondan fazla basılı kitap, 13.500 adet basılı dergiye ait 2 milyon sayı, 67 veri tabanı, 210 milyonun üzerinde elektronik kaynağa sahip koleksiyonuyla ulusal ve uluslararası boyutta bilgiye, kitaba, sanata ihtiyaç duyan herkese hizmet verebilmektedir. İçerisinde mücellithane, kitap şifahanesi, sergi salonları, konferans ve toplantı salonları, grup çalışma odaları, derslikler, teknoloji sınıfları, dinlenme ve yeme içme alanlarını da bulundurmaktadır.
Kütüphanenin koleksiyonu derleme, devir, bağış ve satın alma yoluyla oluşturulmuştur.
Derleme yönetmeliğinde yapılan değişiklik ile Cumhurbaşkanlığı Millet Kütüphanesi “derleme kütüphanesi” statüsüne kavuşmuştur. Bu yönetmelik kapsamında Ankara Adnan Ötüken İl Halk Kütüphanesi’nin derleme koleksiyonu da kütüphaneye devir olarak alınmıştır. Bununla birlikte, Konya Mevlânâ Müzesi Abdulbaki Gölpınarlı Koleksiyonu, İstanbul Üniversitesi Yıldız Sarayı Müzesi Kütüphanesi ve ULAKBİM Fuat Sezgin Koleksiyonu da devir yoluyla, Cumhurbaşkanlığı Millet Kütüphanesi koleksiyonuna dahil edilmiştir.
Kütüphane koleksiyonunun zenginleşmesinde bilim ve kültür insanı, akademisyen, gazeteci, siyasetçi, sanatçı vb. pek çok kişinin bağışları önemli yer tutmaktadır. Bunlardan bazıları: Mehmet Şevket Eygi, Şefik Can, Cemil Meriç, Abdurrahman Güzel, Ahmet Burak Erdoğan, Ahmet Güner Elgin, Cinuçen Tanrıkorur, Hasan Celal Güzel, Hasan Doğan, İlber Ortaylı, M. Kamil Dürüst-Beste Gürsu, Metin Külünk, Muhsin Mete, Mustafa Sabbagh (Katar), Mustafa Şerif Onaran, Sâman/Hatice Helvacıoğlu, Devlet Bahçeli, Fahri Korutürk, Turgut Özal, Halit Refiğ, Hüseyin Öztürk, Khalid Hasan Hendawi, M. Esat Coşan, Mehmet Genç, Ayşegül Erdemir (Prof. Dr.), Abdurrezzak Muhtar, Ahmet Halim Özgiray, Ali Emre, Beynun Akyavaş, Cevat Ayhan, Dinçer Ural, Efe Süleyman Nergis, Fahri Kasırga, Gönül Tekin, Hacı Yaşar Özen, İbrahim Koca, M. Ertuğrul Düzdağ, Musa Çağıl, Mustafa Said Yazıcıoğlu, Nurten Baykurt, Osman Cem Kazmaz, Peyruze Patır, Sadık Tural (Prof. Dr.), Sertif Parlak, Yakup Köseoğlu, Zarif Zeyrek’tir.
Kütüphanede çağdaş kütüphanecilik anlayışına göre, uluslararası standartlar çerçevesinde kataloglamada RDA-kaynak tanımlama ve erişim kataloglama kuralları uygulanırken, sınıflamada ise hem “Kongre Kütüphanesi Sınıflama Sistemi” hem de “Dewey Onlu Sınıflama Sistemi” kullanılmaktadır. Açık raf sistemine göre okuyucuların kullanımına sunulan bilgi kaynakları “Kongre Kütüphanesi Sınıflama Sistemi”ne; kapalı raf sistemine göre kullanımına sunulanlar ise demirbaş numaralarına göre raflara yerleştirilmektedir.
Kütüphanede farklı kullanımlar için hazırlanmış ayrı bölümler mevcuttur. Bunlardan Cihannümâ Salonu, Kütüphanenin merkezi konumundadır. Kubbesi Cumhurbaşkanlığı forsunda yer alan Türk devletlerini temsilen on altı sütun taşımaktadır. Kubbenin alnına Alâk sûresinin 4-5. âyetlerinin “O, kalemle yazmayı öğretendir, insana bilmediğini öğretendir” şeklindeki Türkçe meali işlenmiştir. Salon, 3469 m2 alanda 224 kişilik oturma kapasitesi ile yaklaşık 200.000 adet kitaptan oluşan koleksiyona sahiptir. 100’ün üzerinde ülkeye ait, 134 farklı dilde kitaptan oluşan “Dünya Kitaplığı”nda ayrıca tarihte kurulan on altı Türk imparatorluğu/devletine ait kitaplarla bugüne kadar Türkiye Cumhuriyeti cumhurbaşkanları adına yazılmış kitaplar bulunmaktadır.
Araştırma Kütüphanesi akademik yayınların yer aldığı; akademisyen, araştırmacı, lisans ve lisans üstü öğrencilerine; 3862 m2 alanda 630 kişilik oturma kapasitesi ve yaklaşık 20.000 adet kitaptan oluşan koleksiyonuyla hizmet veren bir bölümdür. İçerisinde yirmi adet grup çalışma odasıyla dinlenme alanları bulunmaktadır. Okuyucuların kullanımı için bilgisayarlar, fotokopi makinesi, yazıcı ve grup çalışma odalarında dijital ekranlar yer almaktadır. Okuyucuların talep etmesi halinde elektronik kaynakları öğrenme ve bu kaynaklardan doğru bir şekilde faydalanma noktasında birebir eğitim de verilmektedir.
Gençlik Kütüphanesi 705 m2 alanda 74 kişilik çalışma kapasitesi ve 12.000 adet kitaptan oluşan koleksiyonuyla on-on beş yaş grubuna hizmet vermektedir. Gençler, hem binada bulunan oturma alanlarında kişisel çalışma yapabilmekte hem de gruplar için ayrılmış odalarda çalışma faaliyetlerini gerçekleştirmektedirler.
Nadir Eserler Kütüphanesi ferah, kubbeli, teraryumlarla süslenmiş bir bölümdür. Burada, yazmalar, Osmanlı Türkçesi matbu eserler, resim ve gravür ihtiva eden kitaplar, baskısı tükenmiş ve sınırlı sayıda basılmış yayınlar, Batı-Doğu dillerinde 1900 yılı öncesi basılmış yaklaşık 50.000 adet eser kapalı raf sistemine göre düzenlenmiştir. Abdülbaki Gölpınarlı, Mehmet Şevket Eygi, Şefik Can, Cemil Meriç, Sadık Tural gibi pek çok kıymetli bağışçının yazma ve nadir eserleri burada bulunmaktadır. Türkiye Yazma Eserler Kurumu Başkanlığı’nın sayısallaştırdığı 100.000 esere ve Cumhurbaşkanlığı Devlet Arşivleri Başkanlığı’nın sayısallaştırdığı 30 milyon belgeye de kurumlarla yapılan protokol neticesinde kütüphaneden ulaşılabilmektedir.
Nasreddin Hoca Çocuk Kütüphanesi 25.000 adet kitaptan oluşan koleksiyonu ile beş-on yaş arasındaki çocuklara hizmet vermektedir. Bütün teşrifat çocuklara özel tasarlanmıştır. Çocuk kütüphanesinde görsel ve işitsel materyalleri grup ya da bireysel olarak dinlemek/izlemek için özel olarak tasarlanmış bir “Ses ve Görüntü Odası” bulunmaktadır. Kütüphanede masal dinleme etkinlikleri ve geleneksel Türk sanatlarına yönelik çalışmalar da mevcuttur.
Ses ve Görüntü Kütüphanesi 1800 metrekarelik alanda 209 kişilik oturma kapasitesi ile yaklaşık 10.000 adet görsel-işitsel materyalden oluşan koleksiyona sahiptir. Ayrıca dört adet dijital oda ve on iki adet bireysel izleme/dinleme kabini bulunmaktadır. Odalarda bulunan dokunmatik ekranlardan TRT’nin sesli kitap, belgesel, müzik arşivi (1.200.000), dizi, film, çizgi film ile radyo ve televizyon canlı yayınlarına erişilebilmektedir.
Süreli Yayınlar Salonu 1123 m2 alanda 193 kişilik oturma kapasitesiyle 1550 adet güncel dergi ve gazeteden oluşan koleksiyona sahiptir. Dergilerin son yıla ait sayıları açık rafta, geçmiş yıllara ait sayıları ise ciltli olarak kapalı raf sistemine sahip depoda bulunmaktadır. Bu salonda bulunan okuyucu bilgisayarlarından 120 ülkeden, 60 dilde, 7000’in üzerinde dergi ve aynı gün erişim imkânı bulunan günlük gazeteler ve bu yayınların 90 günlük arşivlerine tam sayfa özgün baskısıyla ulaşılabilmektedir.
Okuma salonları kütüphanenin ikinci ve dördüncü katlarında bulunmaktadır. 9610 metrekarelik alanda 1328 kişilik oturma kapasitesiyle yaklaşık 300.000 adet kitaptan oluşan koleksiyonu bulunmaktadır. Ayrıca grup halinde çalışma yapmak isteyen okuyucular için otuz iki adet çalışma odası mevcuttur.
Kütüphanede bilim ve teknoloji atölyelerinde; beş-on yaş gurubu için “Keşif Atölyesi”, dokuz-on yedi yaş grubu için “Tasarım ve Üretim Atölyesi” ile “Teknoloji Atölyesi” bulunmaktadır. Atölye eğitimleri kütüphane web sayfasında ve sosyal medya hesaplarından duyurulmakta ve randevu ile katılım sağlanmaktadır.
Ayrıca kütüphane koleksiyonunda bulunan süreli yayın, kitap, risale vb. materyallerin bakım, onarım, tamir ve ciltleme işlerinin yapıldığı bir mücellithane bulunmaktadır. Ciltleme işi, deri cilt, parçalı deri cilt, bez cilt gibi farklı biçimlerde yapılmakta, cilt kapaklarının üzerine ve sırtına yaldız baskı ile eser adı ve yazar adı yazılmaktadır.
Kütüphanelerde bulunan yazma eserler, matbu nadir kitaplar, harita, ferman, berat, evrak vb. nadir eserler zaman içinde ısı, ışık ve nem gibi fiziksel şartlarla, kimyasal etkenlerle, kitap biti, böcek larvası, küf/mantar, mikroorganizma gibi biyolojik sebeplerle tahribata uğramış, incelme, yırtılma, mürekkep korozyonu, boya dökülmesi, cilt hasarı, cetvel kırığı, yapışıklık gibi hasarlara maruz kalmış olabilmektedir. Cumhurbaşkanlığı Millet Kütüphanesi’nde bulunan nadir eserler uygun koruma şartlarını haiz depolarında muhafaza edilmekte, daha önceden oluşmuş hasarlar tespit edilerek gerekli koruma önlemleri alınmakta, eserlerin restorasyon ve konservasyon işlemleri de şifahane adı verilen bir kısımda yapılmaktadır.
Bir bütün olarak Cumhurbaşkanlığı Millet Kütüphanesi, kültür ve sanat alanında nitelikli çalışmalarıyla Ankara’nın kültür ve sanat faaliyetlerine canlılık kazandırmış, “Anadolu ve Selçuklu Sergi Salonları” ile “Divan Salonu”nda çok özel sergilere ev sahipliği yapmıştır.
