Kullanıcıların çevrim içi platformlarda içerik oluşturup paylaşmalarına ve etkileşimde bulunmalarına olanak tanıyan dijital araç, yazılım ve uygulamalardan oluşur. Yeni medya olarak da isimlendirilen sosyal medya platformları kullanıcıların bilgi, duygu ve düşüncelerini metin, görsel ve video gibi birçok içerikle paylaşmalarını sağlar. Youtube, Facebook, Twitter (X), Instagram, TikTok gibi popüler sosyal medya platformları dünya genelinde milyarlarca kullanıcıya sahiptir. Bu platformlar iletişim, haberleşme, bilgi paylaşımı, eğlence, eğitim gibi birçok alanda aktif olarak kullanılmaktadır.
İlk sosyal medya platformlarından biri olan Six Degrees 1997 yılında kuruldu. Bu platformda kullanıcılar profil oluşturabiliyor ve arkadaş listeleri ekleyebiliyorlardı. Profesyonel iş ağı oluşturmayı hedefleyen LinkedIn ve daha çok kişisel profiller ile müzik odaklı olan MySpace 2003 yılında ortaya çıktı. 2004 yılında Harvard Üniversitesi öğrencisi Mark Zuckerberg tarafından kurulan Facebook kısa sürede dünya çapında popüler hale geldi. İlk açıldığı dönemde sadece üniversite öğrencilerinin okul maili ile kaydolabildiği Facebook, zamanla teknik adı web 2.0 olan sosyal medya alanının ilk temsilcisi sayıldı.
Kullanıcıların video yükleyip paylaşabilecekleri bir mecra olarak tasarlanan YouTube 2005 yılında kurulduğunda kısa sürede büyük bir izleyici ve kullanıcı kitlesine erişti. 2006 yılında kurulan Twitter ile mikroblog kavramı internet dünyasına kazandırılmış oldu. Bu platformda kullanıcılar, kısa mesaj (tweet) aracılığı ile düşüncelerini paylaşabiliyordu. Twitter Nisan 2022 yılında satıldı ve daha sonra ismi X olarak değiştirildi. 2010 yılına gelindiğinde fotoğraf ve video paylaşımı odaklı bir platform olarak piyasaya sürülen Instagram hızla büyüdü. 2016 yılında kurulan TikTok, kısa video içerikleriyle dünya çapında popülerlik kazandı.
Günümüzde sosyal medya platformları dünya genelinde milyarlarca kullanıcıya sahiptir. 2023 itibariyle bu platformlardan Facebook 2.8 milyar, YouTube 2.3 milyar, Instagram 1.4 milyar, TikTok 1 milyar, Twitter (X) 330 milyon aktif kullanıcıya ulaşmıştır. Bunların haricinde Wechat, Telegram, BİP, Snapchat, Pinterest, Skype, Discord, Reddit, Tumble vb. onlarca platform geniş kitleler tarafından kullanılmaktadır.
Türkiye'de de sosyal medya kullanımı oldukça yaygındır. 2023 yılı itibariyle Türkiye'de Facebook 37 milyon, Instagram 52 milyon, Twitter 16 milyon, TikTok 30 milyon, YouTube 60 milyon kullanıcıya sahiptir. Bu rakamlar, Türkiye'nin sosyal medya kullanımında dünya genelinde üst sıralarda yer aldığını göstermektedir.
Ortaya çıkmalarından itibaren dünya üzerinde pek çok değişimi beraberinde getiren sosyal medya platformlarının eğitimi hem olumlu hem de olumsuz yönde etkileyebildiğini söylemek mümkündür. Bu platfrormlar bir taraftan bilgiye hızlı ve kolay erişim sağlarken, aynı zamanda bilgi kirliliği ve dikkat dağınıklığına yol açabilmektedir.
Sosyal medya platformlarının eğitim üzerindeki bazı olumlu etkileri vardır. Bilgi paylaşımı ve kaynaklara erişim konusunda sosyal medya, öğrenci ve öğretmenlere çeşitli eğitim kaynaklarına hızlı ulaşım imkânı sunar. Eğitim videoları, makaleler, ders notları ve online kurslara bu platformlar üzerinden kolayca erişilebilir. Örneğin YouTube'da sayısız eğitim videosu bulunmakta ve Udemy-Khan Academy vb. platformlar öğrencilerin çeşitli konularda bilgi edinmelerine yardımcı olmaktadır. Sosyal medya platformlarının bir diğer olumlu etkisi iş birliği ve sürekli iletişim alanındadır. Öğrenciler ve öğretmenler, sosyal medya aracılığıyla iş birliği yapabilir, projeler üzerinde birlikte çalışabilir ve bilgi alışverişinde bulunabilir. Facebook grupları, WhatsApp grup sohbetleri ve forumlar, akademik tartışmalar ve yardımlaşma için uygun ortamlar sunar. Öğrenciler, bu platformlar aracılığı ile ders materyallerini paylaşabilir ve birbirlerine destek olabilirler, sürekli iletişim halinde kalarak güncel bilgi ve haberlere erişebilirler. Motivasyon ve kendini geliştirme hususunda da sosyal medya fayda sağlayabilir. Eğitimle ilgili başarı hikâyeleri ve motivasyon içerikleri, öğrencilerin motivasyonunu arttırabilir. Ayrıca çeşitli eğitim içerikleri ve özgün fikirler, öğrencilerin ilgi alanlarını keşfetmelerine kendilerini geliştirmelerine yardımcı olabilir. Sosyal medyada paylaşılan eğitim hikâyeleri, öğrencilerin daha fazla çaba göstermeleri ve hedeflerine ulaşmaları için moral verici olabilir.
Bununla birlikte sosyal medya platformlarının eğitim üzerinde pek çok olumsuz etkisi de bulunmaktadır. Dikkat dağınıklığı söz konusu önemli olumsuzluklardandır. Sürekli kişiyi uyaran bildirimleri ve cazip içerikleri öğrencilerin dikkatini dağıtarak ders çalışma sürelerini, akademik performanslarını ve verimliliklerini olumsuz etkileyebilmektedir. Bilgi kirliliği ve güvenilirlik dikkat edilmesi gereken bir diğer konudur. Yanlış bilgi ve yanıltıcı içerikler, öğrencilerin bilgiye dayalı kararlar almalarını zorlaştırabilir. Bu sebeple öğrenciler, sosyal medyada karşılaştıkları bilgilerin doğruluğunu sorgulamalı ve güvenilir kaynaklardan bilgi edinmeye özen göstermelidir. Bu konuda istenilen bilincin oluşabilmesi için sosyal medya okuryazarlığı gibi eğitimler alınmalı, öğrencilerin sosyal medya farkındalığının arttırılması sağlanmalıdır. Bir diğer olumsuz etki ruhsal ve fiziksel sıkıntıların oluşumudur. Uzun süre sosyal medyada vakit geçirenler toplumdan soyutlanarak giderek yalnızlaşmakta, çeşitlik psikolojik sıkıntılar yaşayabilmektedir. Aynı zamanda göz, beyin, eklemler ve omurga gibi hayatî organlarda fizikî kusurlar oluşabilmektedir. Siber zorbalık ve mahremiyet sorunları son dönemde ciddi oranda artmıştır. Sosyal medya üzerinden siber zorbalık, öğrencilerin psikolojik sağlığını olumsuz etkileyebilmekte, kişisel bilgilerinin gizliliği ve güvenliği de tehdit altında olabilmektedir. Öğrenciler, sosyal medya kullanırken mahremiyetlerini korumalı ve güvenlik ayarlarını dikkatlice yapmalıdır. Sosyal medya bağımlılığı günümüzde bireyi ve toplumu tehdit edecek boyutlara ulaşmış, bağımlılık terapileri arasına girmiştir. Sosyal medya platformları kullanıcıları uzun süre tutmak için bazı yöntemler kullanarak, platformda kalma sürelerini arttırmak istemektedir. Bu sayede reklam alabilen platformlar gelirlerini arttırmak ve kullanıcıları başka platformlara kaptırmamak için, bağımlılığı arttırıcı ve özendirici unsurları devreye sokmaktadır. Yasa dışı kumar ve pornografi bağımlılığı arttırmak için sıklıkla kullanılmaktadır.
Yapılan araştırmalar sosyal medya platformlarının vazgeçilmez unsurlarından olan sanal oyunların çocuklar üzerindeki olumlu etkilerinin yanında pek çok olumsuz etkileri de bulunduğunu göstermektedir. Sanal oyunlar, çocukların bilişsel, duygusal ve sosyal gelişiminde bazı olumlar yapabilmektedir. Bazı oyunlar çocukların problem çözme becerilerini ve stratejik düşünme yeteneklerini geliştirmesinde, analitik düşünme ve planlama yeteneklerini arttırabilmesinde fayda sağlayabilmektedir.
Ayrıca oyunlar, çocukların el-göz koordinasyonunu ve motor becerilerini geliştirebilmektedir. Video oyunları, hızlı tepki verme ve koordinasyon gerektirdiği için bu becerilerin gelişimine katkıda bulunmaktadır. Çok oyunculu oyunlar, çocukların iş birliği yapma ve takım çalışması becerilerini geliştirmelerine yardımcı olabilmektedir. Bu tür oyunların çocukların sosyal becerilerini ve iletişim yeteneklerini arttırdığı düşünülebilir. Mesleklere yönelik oyunların da çocuklara meslek seçimi ve kendini tanıma noktasında yardımcı olduğu belirtilmektedir.
Sanal oyunların çocuklar üzerinde önemli zararları da bulunmaktadır. Çocuklar oyun oynarken zaman yönetimini göz ardı edebilmekte, bu da okul performanslarını olumsuz etkileyebilmektedir. Şiddet içeren oyunlar, çocuklarda agresif davranışları tetikleyebilmekte ve şiddete karşı duyarsızlaşmaya yol açabilmektedir. Fazla oyun oynama, çocukların sosyal etkileşimlerini azaltarak sosyal izolasyona sebep olabilmektedir. Çocuklar sanal dünyada geçirdikleri zaman sebebiyle gerçek hayattaki arkadaşlık ilişkilerini ihmal edebilmektedirler.
Sosyal medya eğitimde öğretmenlerin ve öğrencilerin etkileşimde bulunması, bilgi paylaşımı ve öğrenme sürecinin desteklenmesi amacıyla kullanılmaktadır. Online dersler ve web seminerleri doğrudan eğitim ortamlarıdır. Öğretmenler ve ders verme yeterliliğini kendisinde görenler sosyal medya platformları üzerinden canlı dersler ve web seminerleri düzenleyebilmektedir. Zoom, YouTube Live, Facebook Live, Instagram canlı yayın, WhatsApp görüntülü konuşma, Google Meet vb. araçlar, öğrencilerin canlı derslere katılmalarını sağlamakta ve anında soru sormalarına imkân hazırlamaktadır. Ayrıca öğrenciler, sosyal medya grupları ve forumlar aracılığı ile ders materyallerini paylaşabilmekte ve tartışmalar yapabilmektedir. Bu gruplar, öğrencilerin birbirlerine destek olmasını ve bilgi alışverişinde bulunmasını sağlamakta, belli bir proje üzerinde ortak çalışma ortamı sunmaktadır. Sosyal medya platformlarının bir diğer katkısı içerik paylaşımıdır. Eğitimle ilgili makaleler, videolar, infografikler ve diğer materyaller, sosyal medya üzerinden geniş kitlelere ulaştırılabilmektedir. Böylelikle öğrenci ve öğretmenler zengin içerik kaynaklarına erişim sağlamaktadır. Sosyal medya platformlarının birey üzerindeki etkisi taşıdığı içeriğe göre değişmektedir. İçeriklerin eğitim, kültür, sanat, edebiyat, bilim odaklı olması eğitimde fırsat eşitliği için yol gösterici olabilmektedir. Sosyal medyanın imkânları ile eğitim yaygınlaştırılabilmektedir. Eğitim odaklı içeriklerin arttırılması teşvik edilerek sosyal medyadaki içerik zenginliği artacak, eğitim geniş kitlelere ulaşacak, sosyal medya algoritması bir nebze de olsa yönlendirilmiş olacaktır. Eğitim müfredatının birey tarafından oluşturulması, kendi kendine öğrenmenin gerçekleşmesi kişiye bazı avantajlar sağlamakla birlikte pek çok dezavantajı da beraberinde getirebilmektedir.
Nispeten yeni sayılabilecek bir alan olan sosyal medya ve eğitim ilişkisi üzerinde Türkiye'de Münir Şahin ve Rıdvan Kenanoğlu'nun doktora tezlerinin yanı sıra birkaç yüksek lisans tezi bulunmaktadır.
