Sözlükte tabakat "kendisine denk başka biriyle uyuşma, derece, mertebe, mevki, durum/konum" anlamındaki tabak (çoğulu: atbâk, tıbâk) kelimesinin dişil şekli olan tabakanın çoğuludur. Tabaka, anılan anlamlar yanında "birbirini izleyen her bir nesil/kuşak, yaş veya çağ bakımından birbirine benzeyen insan grupları/toplulukları, sınıf/zümre; yer yüzünün katmanları" anlamlarına gelir.

Kavram olarak tabakat sahabeden başlayarak âlimler, edip, şair ve sanatkârlar, kadılar, tabipler, halifeler, sultanlar, sufiler, düşünürler gibi çeşitli gruplardan söz eden telif türünü (biyografi) ifade eder. Biyografileri derlenen şahsiyetler nesiller (tabaka) şeklinde veya ölüm yıllarına göre sıralandığı için tabakat diye adlandırılan bu tür eserler terâcim ve rical kitapları diye de anılır. Terâcim "açıklamak, tefsir etmek; bir metni bir dilden diğerine çevirmek; bir kimsenin hayatını anlatmak" gibi anlamlara gelen terceme kelimesinin, rical de "erkek, adam, kişi" anlamındaki recül kelimesinin çoğul şeklidir.

İslam dünyasında İslamî ilimlerin tedvin edilmeye başlanmasından kısa bir süre sonra belirli bir konu veya çeşitli alanlardaki bilgi birikimini derleyen kapsamlı eserler vücuda getirilmeye başlanmıştır. Ümmî Arap toplumu Kur'an vahyi sayesinde, birkaç yüzyıl içinde diğer kültürlerin ve uygarlıkların bilgi birikimiyle de tanışarak olağanüstü bir gelişme göstermiş, ilk hicrî yüzyıldan itibaren Kur'an ve sünnetin anlaşılması gayretleriyle dinî ilimlerin teşekkülü ve bilhassa II. yüzyıldan itibaren başta hadis ve fıkıh olmak üzere bu ilimlerin tedvini süreci başlamıştır. Bu ve diğer İslamî ve edebî ilimlerin tasnif ve tedviniyle birlikte ashap ile hadis râvilerinin biyografileri ve bu râvilerin güvenirlikleri ve hafıza durumları hakkındaki değerlendirmeleri içeren ilk tabakat kitapları ortaya çıkmış, daha sonra bunları muhaddisler, müfessirler ve kurra, fukaha, kadılar, kelam âlimleri, mutasavvıflar, edip ve şairler, dilciler ve lügat âlimleri, hekimler, bilge ve filozoflar, devlet adamları, hattatlar, kâtipler, belli bir şehir ve bölgenin uleması veya tarihi yahut bütün bunları kapsayan genel biyografik eserler izlemiştir.

İslam dünyasında kaleme alınan biyografik eserlerin genellikle her birinin ayrı adı olmakla birlikte bazı ayırıcı sıfatlarla birlikte "tabakat, tezkire, tuhfe, ahbar, vefeyat, menakıp, fehrese, fihris, meşyaha, bernâmec, ensap, elkab, künâ, ma'rife, meşâhir, tarih, rical, terâcim, a'lâm, a'yân" gibi ortak adlar taşıyanları da çoktur. Osmanlı muhitinde de "vefeyat, ravza, riyâz, gülzar, gülşen, hadîka, devha, sefîne, tuhfe" gibi isimler daha öne çıkmıştır.

Tabakat türü eserler doğal olarak onu yazan müellifin kendisinden önceki veya kendi zamanındaki kişileri kapsadığı için daha sonra gelen bazı âlimler de bunlara kendi dönemlerinde yaşayanları eklemek suretiyle onları tamamlamaya çalışmışlardır. Bu tür eserlere "kuyruk, elbise eteği, bir şeyin devamı, bir yazıya ek olarak yazılan yazı" gibi anlamlara gelen zeyil (zeyl; çoğulu züyûl, ezyâl) adı verilmiştir. Aynı kökten tezyîl "kitaba ek/zeyil yazmak" demektir. Zeyil yazılan eserler daha çok tarih ve tabakat türüyle ilişkili olsa da hemen her alanda bir eserin muhtevasını tamamlamak üzere ona ekler yazılmıştır. Bu tür eserler için de özel adlar yanında "sıla, tekmil, tekmile, ikmal, tetimme, itmam, fevât, istidrak, müstedrek, teznîb, vâfî, ziyade, zeyil, ziyâdât, zevâid" gibi ortak adlar konulmuştur. Bazan müellifler de kendi eserlerine zeyil yazmışlardır.

İslam kültüründe bir tür meşhur adamlar ansiklopedisi sayılabilecek ilk tabakat kitapları arasında Vâsıl b. Atâ'nın (ö. 748) konusu tam olarak bilinmemekle birlikte Kaderiye mensupları ile muhaliflerine dair olduğu tahmin edilen Tabakatü Ehli'l-İlm ve'l-Cehl, Heysem b. Adî'nin (ö. 822) bugüne ulaşmayan Tabakatü'l-Fukahâ ve'l-Muhaddisîn, Kudâtü'l-Kûfe ve'l-Basra, Kitâbü Tabakati men Revâ ani'n-Nebî min Ashâbih gibi eserleri, Vâkıdî'nin yine bugüne ulaşmayan ve ashap ile tâbiîn ve halifelerin biyografilerini kapsayan Kitâbü't-Tabakat, siyer yanında ashap, tâbiîn ve tebeu't-tâbiînin biyografilerine de yer veren ve günümüze ulaştığı bilinen en eski tabakat kitabı kabul edilen İbn Sa'd'ın (ö. 845) et-Tabakatü'l-Kübrâ, İbn Sellâm Cumahî'nin (ö. 846 [?]) Cahiliye devrinden Emevîler'in son dönemine kadar yetişmiş şairleri içeren Tabakatü Fuhûli'ş-Şuarâ, İbn Habîb Sülemî'nin (ö. 853) Kitâbü Tabakati'l-Fukahâ ve't-Tâbiîn, Halîfe b. Hayyât'ın (ö. 854) ashap, tâbiîn ve tebeü't-tâbiînin biyografisine dair Kitâbü't-Tabakat (Tabakatü'r-Ruvât) ve günümüze ulaşmayan Tabakatü'l-Kurrâ, İbn Kuteybe'nin (ö. 889) şiir ve başlangıçtan kendi zamanına kadar gelen şairler ve şiirlerinden örnekleri içine alan eş-Şi'r ve'ş-Şuarâ, Tirmizî'nin (ö. 892) Tesmiyetü Ashâbi Resûlillâh, İbn Ebû Âsım'ın (ö. 900) ashap biyografisine dair el-Âhâd ve'l-Mesânî'si anılabilir. Bu ilk örneklerin önemli bir kısmı ashap biyografisine dair olmakla birlikte diğer türlerin de erken dönemde başladığını göstermektedir.

Bunları daha sonraki yüzyıllarda yukarıda anılan değişik alanlarda İslam dünyasının çeşitli bölgelerinde kaleme alınan ve hacimleri bir ciltten 60-70 cilde varan yüzlerce eser izlemiştir.

Osmanlı Muhiti: Bu dönemde genel tabakat kitapları içinde en önemlisi Taşköprizâde Ahmed Efendi'nin Şekaiku'n-Nu'mâniyye fî Ulemâi'd-Devleti'l-Osmâniyye'si ve şu zeyilleridir: Âşık Çelebi, Tetimmetü'ş-Şekaiki'n-Nu'mâniyye; Mınık (Hısım) Ali Efendi, el-İkdü'l-Manzûm fî Zikri Efâdılı'r-Rûm; Nev'îzâde Atâî, Hadâiku'l-Hakaik fî Tekmileti'ş-Şekaik; Uşşâkîzâde İbrâhim, Zeyl-i Şekaik; Şeyhî Mehmed, Vekayiu'l-Fuzalâ; Fındıklılı İsmet, Tekmiletü'ş-Şekaik. Genel tabakat kitapları içinde Kâtip Çelebi'nin Süllemü'l-Vüsûl ilâ Tabakati'l-Fuhûl'ü ve Müstakimzâde Süleyman Efendi'nin buna zeyil olarak yazdığı Mecelletü'n-Nisâb'ı diğer önemli eserlerdir.

Şairlere dair başlıca tabakat eserleri olarak da çoğu bir öncekinin zeyli mahiyetinde olan şu çalışmalar anılabilir: Sehî, Heşt Bihişt; Latîfî, Tezkiretü'ş-Şuarâ; Ahdî, Gülşen-i Şuarâ; Âşık Çelebi, Meşâirü'ş-Şuarâ; Kınalızâde Hasan Çelebi, Tezkiretü'ş-Şuarâ; Cârullahzâde Beyânî Mustafa, Tezkiretü'ş-Şuarâ; Seyyid Mehmed Rızâ, Tezkiretü'ş-Şuarâ; Safâyî Mustafa, Nuhbetü'l-Âsâr min Fevâidi'l-Eş'âr; Kafzâde Fâizî, Zübdetü'l-Eş'âr; Seyrekzâde Mehmed Âsım, Zeyl-i Zübdetü'l-Eş'âr; Sâlim, Tezkiretü'ş-Şuarâ; İsmâil Belîğ, Nuhbetü'l-Âsâr; Hüseyin Râmiz, Âdâb-ı Zurefâ; Esrar Dede, Tezkire-i Şuarâ-yı Mevleviyye; Sahaflar Şeyhizâde Esad, Bağçe-i Safâ-endûz; Şeyhülislam Ârif Hikmet, Tezkire-i Şuarâ; Fatîn, Hâtimetü'l-Eş'âr. Bu eserlerin bir kısmı özel adlar taşısa da hemen hepsi müelliflerine nispetle "tezkire" (Sehî Tezkiresi gibi) başlığıyla da anılır (bk. Şuarâ Tezkireleri).

Osmanlı hattatları ilk defa Gelibolulu Mustafa Âlî tarafından Menâkıb-ı Hünerverân adlı eserde ele alınmış, bunu Nefeszâde İbrâhim'in Gülzâr-ı Savâb'ı ve Suyolcuzâde Mehmed Necib'in buna zeyil olarak yazdığı Devhatü'l-Küttâb'ı, Kadızâde Ahmed b. Halîl'in Tuhfetü'l-Küttâb'ı ve Müstakimzâde Süleyman Efendi'nin Tuhfe-i Hattâtîn'i izlemiştir. Habib Efendi de Hat ve Hattâtân'da İran ve Türk hattatlarını konu edinmiştir.

Osmanzâde Ahmed Tâib'in Osmanlı padişahlarının kısa biyografilerini kaydettiği Hadîkatü'l-Mülûk'e Şehrîzâde Mehmed Said Gülşen-i Mülûk adıyla bir zeyil kaleme almıştır.

Yine Osmanzâde Ahmed Tâib'in sadrazam biyografilerine dair Hadîkatü'l-Vüzerâ'sı, Müstakimzâde Süleyman Sâdeddin Efendi'nin şeyhülislam biyografilerini ihtiva eden Devhatü'l-Meşâyih'i kendi alanlarında büyük rağbet görmüş ve son döneme kadar ilkine Dilâver Ağazâde Ömer Vahîd, Şehrîzâde Mehmed Said, Ahmed Câvid, Bağdatlı Abdülfettah Şefkat, Ahmed Rifat Efendi; ikincisine de Mehmed Münîb Ayıntâbî, Süleyman Fâik, Rifat Ahmed (Topal) ve Mektubîzâde Abdülaziz gibi âlimler zeyiller kaleme almıştır.

Karslızâde Cemâleddin Mehmed, Osmanlı tarihçilerini Âyîne-i Zurefâ adıyla bir araya getirmeye çalışmış; Osmanlı nakîbüleşraflarını Ahmed Nazif Riyâzü'n-Nükabâ ve Topal Rifat Efendi Devhatü'n-Nükabâ adlı eserlerinde toplamıştır. Kaptan-ı deryâların biyografilerini Hafîd Efendi Sefînetü'l-Vüzerâ'da, Râmiz Paşazâde Mehmed İzzet Harîta-i Kapûdânân-ı Deryâ'da, Şehrîzâde Mehmed Said Tuhfe-i Mustafaviyye fî Beyâni Kapûdânân-ı Devlet-i Aliyye'de derlemiştir. Şeyhülislam Ebûishakzâde Esad Efendi de bestekârların biyografilerini Atrabü'l-Âsâr'da bir araya getirmiştir.

XX. yüzyılda Mehmed Süreyyâ, Sicill-i Osmânî (Tezkire-i Meşâhîr-i Osmâniyye), Bursalı Mehmed Tâhir, Osmanlı Müellifleri ve Bağdatlı İsmâil Paşa Hediyyetü'l-Ârifîn gibi genel; İbnülemin Mahmud Kemal Osmanlı Devrinde Son Sadrıazamlar, Hoş Sadâ, Son Asır Türk Musikişinasları, Son Hattatlar gibi belirli konularda daha önce yazılmış eserlere zeyil mahiyetinde kitaplar kaleme almıştır.