Farsça'da "nasihat" anlamına da gelen pend sözcüğü ile "kitap, mektup" anlamını taşıyan nâme kelimelerinin birleşmesinden oluşan pendnâme terimi "nasihatler kitabı" mânasına gelmektedir. Pendnâme ya da nasihatnâme klasik Türk edebiyatında ahlakî ve didaktik edebî türün adıdır. Pendnâmelerde yazarlar, manzum ya da mensur olarak kendi hayat tecrübelerini, gözlemlerini, kültürel ve bilimsel birikimlerini konuyla irtibatlı çeşitli hikâyelerle okura aktarmayı ve bu yolla da onlara öğüt vermeyi hedeflemişlerdir. Pendnâme yazarları, vermek istedikleri mesajın daha iyi anlaşılmasını sağlamak amacıyla âyet, hadis, atasözü ve özlü sözlülerden istifade etmişlerdir.
Klasik Türk edebiyatında pendnâme terimi, eser adı olarak telaffuz edildiğinde İranlı şair Ferîdüddin Attâr'a (ö. 1221) nispet edilen manzum öğüt kitabını akla getirmektedir. Bu eserin Türk edebiyatında çokça tercümesi ve şerhi yapılmıştır. Türk edebiyatında manzum ya da mensur pendnâmeler genellikle Attâr'ın bu eseri örnek alınarak kaleme alınmıştır. Güvâhî'nin (ö. 1527'den sonra) Pendnâme'si ise öteki pendnâmelerden içinde taşıdığı yerli kültür öğeleriyle ayrışmaktadır.
Güvâhî eserini 1527 yılının Temmuz-Ağustos aylarında tamamlamıştır. Anlaşıldığı kadarıyla yazar, eserini Yavuz Sultan Selim'e (1512-1520) sunmak niyetiyle yazmaya başlamış ancak Kanûnî Sultan Süleyman (1520-1566) döneminde tamamlayabilmiş ve büyük ihtimalle de ona sunmuştur (bk. Yavuz Sultan Selim, Kanûnî Sultan Süleyman).
Pendnâme her beytin kendi arasında kafiyeli olması dolayısıyla uzun manzum metinlerin yazılmasına imkân sağlayan mesnevi nazım şekli ile kaleme alınmıştır. Eldeki verilere göre 2133 beyitten oluşan ve aruz ölçüsüyle yazılan eserin ilk iki beyti "mefâîlün mefâîlün mefâîlün mefâîlün" kalıbı, geri kalan 2131 beyitlik kısmı ise "mefâîlün mefâîlün feûlün" kalıbı ile yazılmıştır.
Eser Allah'a, Hz. Muhammed ve dört halifeye övgü ile başlar. Bu bölümün ardından çeşitli hikâye ve fıkralar anlatılmak suretiyle atasözleri ve deyimlerden de istifade edilerek öğütler verilir.
Eserde 450'den fazla atasözü, elli civarında ise atasözü mahiyetinde ifade bulunmaktadır. Güvâhî, atasözlerini belli bir düzen içinde değil rastgele metnin içerisine serpiştirmiş, bunu yaparken de anlattığı hikâye ile atasözleri arasında konu birliği olmasına dikkat etmiştir. Atasözlerini nazma çekerken halk söyleyişindeki şekli muhafaza etmeye özen gösteren şair, bu hususta büyük oranda başarılı olmuştur.
Pendnâme'deki kimi hikâyeler kişi ve yer adları verilerek anlatılmış, bu da eserin gerçeklikle olan bağını kuvvetlendirmiştir. Mesela eserde Kanûnî Sultan Süleyman, İbrâhim Paşa, Ali Paşa, Ayas Paşa gibi tarihî şahsiyetler; Anadolu, Bağdat, Edirne, Hisar, İstanbul, Kastamonu, Medine, Mekke, Rumeli, Üsküdar gibi yer adları zikredilmektedir.
Pendnâme'de elli üç hikâye ve on sekiz latife/fıkra yer almaktadır. Hikâyelerden dokuz tanesinin kahramanı hayvanlardır. Hikâyelerde işlenen konular devlet büyüklerine karşı gelmenin sakıncaları, görevini kötüye kullanan makam sahibi kişilerden yakınma, rüşvetten şikâyet, ulu kişilere düşmanlık edenlerin bundan zarar görmesi, en kötü insanların bile belli bir değerinin olduğu açgözlülüğün zararları ve kanaatin faydaları, vatan sevgisi, kişinin kendi işini kendisinin görmesinin yararları, çalışmanın faydaları ve tembelliğin zararları, beceriksiz kişilerin başarısızlığa mahkûm olmaları, kardeş sevgisi, Türkler'in misafirperverliği, halkın cahilliği, herkesin evladının kendine güzel görünmesi, iyi evlat yetiştirmenin gerekliliği ve kötü evlat yetiştirmenin zararları gibi başlıklar taşımaktadır.
Pendnâme sade ve anlaşılır bir dille kaleme alınmasının yanında sahip olduğu renkli ve samimi üslubu dolayısıyla Türk edebiyatında çokça okunmuştur. Güvâhî, içinde yaşadığı toplumda varlığını sürdüren anlatıların yanında şahitlik ettiği veya bizzat kendi başından geçen hadiseleri kısa öykü ya da fıkra biçiminde nazma dökmüştür. Bu hikâyeleri atasözleri ve deyimlerle de yoğurarak öğüt verme gayreti içerisinde olmuştur.
Eser XVI. yüzyıl Osmanlı toplumunun sosyal ve kültürel hayatına dair önemli bilgileri bünyesinde barındırmaktadır. Günümüzde kullanımdan düşmüş kimi söz ve ifadeleri içermesi sebebiyle, Türk dili çalışmaları açısından da önem arzetmektedir. Döneminde edebî bakımdan kıymet görmemesine karşın bu eser, barındırdığı dil ve kültür öğeleri sebebiyle Türk dili, kültürü, edebiyatı ve eğitim tarihi bakımından son derece kıymetlidir.
