Gümrük, bir ülkeye girip çıkan ticarî eşya ve malları denetlemek ve bu husustaki mevzuatı uygulamakla görevli devlet teşkilatıdır. Bu kurumda yasaların tanıdığı ayrıcalıklar dışında kalan her türlü eşyadan alınan para ise gümrük vergisi olarak nitelenir. Gümrük uygulaması tarihin çok eski zamanlarından beri hemen her devlette vardır. Geniş bir coğrafyada hüküm süren Osmanlı Devleti'nde de kuruluşundan itibaren kara ve deniz gümrükleri faaliyet göstermiştir. Kara gümrükleri, Bursa, Edirne, Belgrad, Şam, Halep, Erzurum, Tokat ve Diyarbakır'da; deniz gümrükleri ise İstanbul, İzmir, Antalya, Selanik, Beyrut, Kefe ve Trabzon gibi şehirlerdedir. Osmanlı Devleti'nin ticarî faaliyetleri modern devletlerin teşekkülü ve bürokrasinin gelişmesiyle XIX. yüzyılın başından itibaren çeşitlenmeye başlamıştır. Uluslararası ticaretin daha etkin, denetimli ve devlet lehine olabilmesi için sürekli yeni düzenlemeler, hukukî yenilemeler vb. faaliyetler zorunlu hale gelmiştir. Zira bu dönemde ticarî ürünlerin sevkiyatı ve ulaşım imkânları artmış ve hızlanmıştır.

Osmanlı Devleti'nde gümrük işlemlerinin daha hızlı ve etkili yapılması yeni bir yönetmeliğin hazırlanması ve bunları tatbik edecek memurların yetiştirilmesi için 1890'da İstanbul Yabancı Mallar Gümrüğü Dairesi'nde dârüttalim adında bir eğitim ofisinin kurulmasıyla eğitimci olarak İzmir Rüsûmat Emaneti Müfettişi Ali Rızâ Bey'in görevlendirilmesini teklif etmiştir. Gümrük Dârüttalimi'nin kurulması ve talimatnamesi 23 Ekim 1891 tarihinde Sultan II. Abdülhamid tarafından onaylanmıştır. Dârüttalim Talimatnamesi dört bölüm ve on sekiz maddeden oluşmaktadır. Birinci bölüm ve ilk on iki madde Gümrük Dârüttalimi'ne devam edecek kişilerin kabul şartlarını ve buranın kuruluş felsefesine yönelik açıklamaları ihtiva etmektedir. Gümrük Dârüttalimi, Yabancı Mallar Gümrük Nezareti tarafından belirlenen mahalde, yeni gümrük tarifesinin teorisini öğretmek, bütün gümrük memurları için kaynak olmak üzere gerekli eşyanın numunelerini tasnif etmek amacıyla kurulmuştur ve yönetimi Rüsûmat Emaneti Müsteşarı Bertram Efendi'ye verilmiştir. Müdür ve öğretmeni ise İzmir Rüsûmat Emaneti Müfettişi Ali Rızâ Bey'dir. Gümrük Dârüttalimi'ne devam edecek kişilerin, gümrük muayene memurları, başarılı vergi kâtipleri ile stajyer memurlar arasından seçilmesine karar verilmiştir. Gümrük Dârüttalimi'nde programa katılacak kişiler, Rüsûmat Emaneti'nden resmî izin almak zorunda olup izni olmayan kişiler dinleyici ya da öğrenci sıfatıyla dârüttalime giremeyeceklerdir.

Talimatnamenin ikinci bölümü, öğrenimin devamı hakkındaki usul ve esasları açıklamaktadır. Buna göre dârüttalim, haftada dört gün açık olacaktır. Cumartesi ve pazar muayene memurları, salı ve perşembe günleri kâtip ve stajyerler ikişer saat öğrenim göreceklerdir. Buraya devam edecek kişilerin sayısı on beşi geçmeyecektir. Eğitimin tamamlanarak diplomaların verilmesinin ardından yeni öğrenci grubu derslere başlayacaktır. Her gün öğretimin tamamlanmasının ardından öğrenciler görevlerinin başına döneceklerdir. Dârüttalimde gümrük tarifesinin esaslarının öğretileceği, gümrüğe tâbi eşyaların örneklerinin tedarik edilerek tarifeye uygun olarak tasnif edileceği beyan edilmiştir. Diğer taraftan öğrencilere bir önceki günün derslerindeki içeriği öğrenip öğrenmediklerinin anlaşılması amacıyla uygulama yaptırılacağı da ifade edilmiştir. Öğrencilerden müsait olanlar dârüttalimde kazandıkları bilgilerini derslere gelemeyen muayene memurlarına öğreteceklerdir.

Dârüttalim Nizamnamesi'nin üçüncü bölümü eğitimin sonunda yapılacak sınav ve mesleğe giriş hakkındadır. Buna göre, öğrenciler ayda bir defa Müsteşar Bertram Efendi gözetiminde sınava tâbi tutulacak olup sınav sonuçları Ali Rızâ Bey tarafından kayıt altına alınacaktır. Dârüttalime devam eden öğrenciler tarafından yetiştirilen muayene memurları yapılan sınavda başarıları onaylanırsa genel sınava girmeye hak kazanacaktır. Dârüttalime devam eden öğrencilerle bunlardan eğitim alanlar öğrenimlerini tamamladıklarında Rüsûmat Emaneti tarafından belirlenen bir heyet huzurunda sınava tâbi tutulacaklar başarılarına göre diploma verilecektir. Diploma almaya hak kazanan stajyerler derecelerine göre kura çekimi yapacaklar ve çektikleri numaraya göre sıralanarak İstanbul ve taşra gümrüklerinde muayene memurlukları ile kâtiplik kadrolarına tayin olunacaklardır. Yapılan atamayı kabul etmeyen olduğu takdirde bunlar hiçbir memuriyette istihdam edilmeyeceklerdir. Yeni gümrük tarifesinin uygulamaya konulmasının ardından dârüttalim diplomasına sahip olmayan kişiler gümrüklerin hiçbirinde muayene işi yapamayacaktır.

Talimatnamenin son bölümü dârüttalimin idarî yapısıyla ilgilidir. Buna göre, okula dârüttalim dahiliye memuru adıyla becerikli bir memur atanacak olup gerektiği takdirde bir de yardımcı istihdam edilebilecektir. Dahiliye memuru gümrüğe tâbi eşya örneklerini temin ederek gerektiğinde müdüre iletecek ve bakımından sorumlu olacaktır. Aynı zamanda öğrencilerin derslere zamanında gelip gelmediklerinin kaydı da bu kişi tarafından tutulacaktır. Yine izinsiz derslere gelmeyenleri müdüre bildirecek Rüsûmat Emaneti'nden dârüttalime gelen emirleri bir deftere kaydederek korumakla da mükellef olacaktır.

Dârüttalim XIX. yüzyılın sonlarında uluslararası siyasî ve ticarî ilişkilerde meydana gelen gelişmelerin neticesinde ortaya çıkmıştır. Rüsûmat Emaneti'ne bağlı hizmet veren ve daha çok bir kurs niteliğini haiz eğitim birimidir. Bu kurum devletin ihtiyaç duyduğu memurları hizmet içi eğitimle yeni durumlara adaptasyon hususundaki kabiliyetini göstermesi bakımından da ayrı bir öneme sahiptir.