Asıl adı İbrâhim Şinâsi'dir. İstanbul Tophane'de doğdu. Mahalle mektebinden sonra Tophane Kalemi'ne çırağ olarak verildi; Şark kültürüne ait bilgilerini bu kalemde görev yapan kendisinden kıdemli memurlardan almıştır. Aynı kalemde görevli Fransız asıllı mühtedi Reşad Bey'den (Chateauneuf) Fransızca öğrenmiş, Reşad Bey'in cesaretlendirmesiyle tahsil için 1849'da Paris'e gönderilmiştir. 1851 yılında Société Asiatique cemiyeti üyeliğine kabul edilmiş, orada Durûb-ı Emsâl-i Osmâniye adlı eseri kaleme almıştır. 1855 yılı ortalarında İstanbul'a dönmüş, Fransa'da "ulûm-ı edebiye ve maârif-i sâireyi iktisap" ettiği düşüncesiyle Meclis-i Maârif üyeliğine getirilmiştir. 18 Eylül 1856 tarihinde Meclis-i Maârif üyeliğinden azledilmişse de 9 Haziran 1857'de aynı göreve iade edilmiş ve bunu 5 Temmuz 1863 tarihine kadar sürdürmüştür.

Bu yıllarda Şinâsi Tercüme-i Manzûme adlı Fransızca'dan çevirdiği şiirlerini yayımlamış, ardından önce Âgâh Efendi ile birlikte Tercümân-ı Ahvâl (22 Ekim 1860), sonra da kendi başına Tasvîr-i Efkâr (28 Haziran 1862) gazetelerini çıkarmıştır. Sultan Abdülmecid'in Dolmabahçe Sarayı karşısında yaptırdığı tiyatro binasında sahneye konmak üzere sipariş ettiği eserlerden biri olarak Şair Evlenmesi adlı piyesini kaleme almıştır.

Tasvîr-i Efkâr'da yer alan bir haber-yorum sebebiyle Meclis-i Maârif'teki görevine ikinci defa son verilen Şinâsi, Mustafa Fâzıl Paşa ile yakınlaşmış ve nihayet muhtemelen 1865 yılı başlarında gizlice Paris'e gitmiştir. Orada 1969 sonbaharına kadar kalmıştır. Bu süreçte etimolojik bir Türkçe lügat hazırlığına girişmiştir. 1969 yılı sonlarında İstanbul'a dönmüştür. 12 Eylül 1871 gecesi vefat etmiş, Taksim'de Ayaspaşa Mezarlığı'na defnedilmiştir.

Şinâsi'nin eğitim, kültür ve sanat dünyasına öncelikli etkisi gazeteciliği ve basın hayatına getirdiği yeniliklerle ilgilidir. Matbaa onun gayretleriyle etkin bir şekilde ve sivil alanda kullanılmaya başlanmıştır. Çıkardığı iki gazete, bilginin aktarılmasına ve toplumun gelişmelerden haberdar edilmesine büyük katkı sağlamıştır.

Şinâsi Batı'nın ve İslam düşüncesinin kaynaklarından yararlanarak özgün görüşlerin kendi toplumuna yansımasına aracılık etmiş ve birçok konuda derin etkiler bırakan bir öncü olmuştur. Fakat Batı kültürü içinde geniş bir kulvardan ibaret olan aydınlanma düşüncesi belirleyici, Avrupa medeniyeti ideolojisi ise sınırlayıcı bir rolle onun aydın kişiliğini belli bir noktada bağlamıştır. Şinâsi "medeniyet" kavramını etkili biçimde işleyen biridir. Modern Batı dünyasının yaşam biçimi olan "medeniyet" kavramını, kendi nesli ve gelecek nesiller için güçlü bir ideoloji haline getirmiştir.

Şinâsi'nin Türk eğitim ve kültür hayatına en büyük katkısı gazeteciliği ve edebiyatın biçimine ve muhtevasına getirdiği yeniliklerdir. Tiyatro eserleri de bir yönüyle eğitime katkı aracı olarak görülmüştür. Çıkardığı gazetelerde biçim ve içerik bakımdan pek çok ilki başlatmıştır. Hepsinden önemlisi bu gazeteler halkın dünyevi konularda bilgisini arttırmak için yayımlanmıştır. Bu sebeple gazete dilinin sade ve anlaşılır olmasına dikkat edilmiş, bu tarihlerden sonra dilde sadeleşme basın ve kültür hayatının önemli konularından biri olmuştur.

Gazetesinde halkın bilgilenmesinden, kadın eğitimine, siyasî ve beşerî konulara eleştiriler getiren Şinâsi'nin etkisiyle 1865 yılında Matbuat Nizamnamesi de yürürlüğe girmiştir. Dilin sadeleşmesi, dinî, sosyal ve siyasî konuların halk arasında tartışmaya açılması, gazeteciliğe teknik kolaylıklar getirmesi, edebiyatı bir siyasal araç haline getirmesi gibi hususlarla o, kamu eğitimi alanında öncü bir isim sayılabilir. 1855-1863 yılları arasındaki Meclis-i Maârif üyeliği esnasında bu kuruma ne tür katkılar verdiğine dair henüz bilgiler eksiktir. Ancak Osmanlı'da modern maarif teşkilatının kurulma aşamasında uzun süre görev alması onun eğitim bürokrasisine ve eylemlerine önemli katkılar yaptığına işaret etmektedir.