Bayram "neşe, sevinç, mutluluk, huzur" gibi anlamlar ifade etmektedir. Eski Türkçe metinlerde beyrem, badram, bezrem, bazram, aram gibi şekillerde yer alır. Bayramlar kültürel ve sembolik unsurları ihtiva ederek bir toplumu oluşturan insanlar arasında ortak değerlerin paylaşılmasına ve sosyal bütünleşmenin sağlanmasına hizmet eder. Kültürel öğeler, bir toplumu oluşturan insanlar arasında bütünleşmeyi sağlayıcı olduğu kadar farklı toplumları da birbirinden ayrıştırıcıdır.
Millî bayramlar ve günler, ülkelerin tarihinde uluslaşma sürecinde kutlanmaya başlanmıştır. Bu sürecin dönüm noktası, 1789 Fransız İhtilali'dir. Bu olay, Osmanlı Devleti de dahil olmak üzere birçok ülkede bazı siyasî ve fikrî akımların doğup gelişmesinde ilham kaynağı olmuştur. Ulus-devletlerin inşasıyla birlikte ulusu oluşturan fertleri birleştirecek, millî birlik ve bütünleşmeyi sağlayacak yeni değerlere ve sembollere ihtiyaç duyulmuştur. Bu anlamda ilk akla gelen, bayrak ve millî marş, millî kahramanlar ve anıtlar, millî bayramlar, zafer ve bağımsızlık günleridir. Millî kültür, millî tarih bilinci, millî eğitim, millî dil ise, millî birliği sağlayamaya dönük temel unsurlar olarak görülür. Uluslaşma sürecinde okul ve eğitim de ideolojik bir aygıt olarak tasarlanmıştır. Zorunlu eğitimle birlikte ulusal bayram ve ritüeller, ulus-devleti inşa etmede ve millî birliği sağlamada temel araçlar olarak görülmüştür.
Bütün siyasî rejimler varlıklarını ve meşruiyetlerini devam ettirebilmek için bazı semboller icat ettiği gibi ihtilal ve inkılap hareketleri sonrasında bir ülkede iktidarı ele geçirenler de kendi iktidarlarını meşrulaştırmak ve sürdürmek için yeni semboller icat edebilirler. Bu durum bazan geçmişi yerme ve yeni düzeni övme şeklinde tezahür eder. Millî bayramlar ulusal düzeyde millî kimlik ve biz duygusunu oluşturma ve sürdürmede önemli olduğu kadar, bunların aynı zamanda başka milletlere dönük uluslararası boyutları da vardır.
Ulus-devletlerin tarihinde, büyük savaşların ve ulusal bağımsızlığın kazanıldığı, ulus-devletin kurulduğu günler millî bayram ve tatil günleri olarak kutlanmaya başlanmıştır. Türkiye'de olduğu gibi birçok ülkede de ulusal düzeyde kutlanan bir ya da birden çok millî bayram ve günler mevcuttur. Bunların birtakım sosyal, kültürel, politik amaçları ve sonuçları vardır.
Dünyada geçmişten bugüne çeşitli adlar altında (noel, paskalya, festival, holiday, karnaval, bağımsızlık günü vd.) kutlanan çok sayıda dinî, millî ve özel günler vardır. Bazı bayram ve günler, uluslararası bir mahiyettedir. 1 Mayıs günü, farklı ülkelerde "işçi/emekçi bayramı"dır. Türkiye'de ise Cumhuriyet'in ilk yıllarında "amele/işçi bayramı", 1935 yılında millî bayramlarla ilgili çıkarılan kanunda "bahar bayramı" olarak tanımlanmıştır. "Yeni gün" anlamına gelen nevruz da bütün Türk dünyasında binlerce yıldan beri bahar aylarında farklı adlar altında kutlanagelmiş bir bayramdır.
Dünyada imparatorlukların dağılması ve sömürgecilikten kurtulma sonrasında kurulan birçok ulus-devlette millî bağımsızlığın kazanıldığı ve ulus-devletin kurulduğu günler, millî bayram, zafer ve bağımsızlık günleri olarak kutlanmaya başlanmıştır. Bu günler sayıca çok fazladır. Tarihte millî bayram kutlamalarının ilk örneği, 1789 Fransız İhtilali'nin yıl dönümü etkinlikleri kapsamında 1790 yılında Bastille Hapishanesi önünde toplanan halk tarafından gerçekleştirilen kutlama etkinlikleridir. O günden beri Fransa'da 14 Haziran, Bastille günü olarak kutlanır. Amerika Birleşik Devletleri'nde 4 Temmuz "kurtuluş günü", 24 Temmuz da "millî bayram" olarak kutlanır. Avusturalya'da 12 Ocak Avusturalya günü; 25 Nisan Anzak günü; İtalya'da ise 25 Nisan kurtuluş günü olarak kutlanır. Japonya'da 11 Şubat millî kuruluş günü olarak kutlanır. Pakistan'da 14 Ağustos bağımsızlık günü, Kore'de ve Hindistan'da 15 Ağustos; Endonezya'da 17 Ağustos bağımsızlık günü olarak kutlanır.
Türkiye'nin tarihinde ise ilk millî bayram, Osmanlı Devleti'nin son dönemlerinde İttihat ve Terakkî tarafından Meşrutiyet'in ilan edildiği 23 Temmuz 1908 îd-i millî (millî bayram) olarak kabul edilmiş, 1934 yılına kadar "hürriyet bayramı" olarak kutlanmıştır. Cumhuriyet'in ilanından sonra da önemli görülen bazı günler, millî bayram günleri olarak kutlanmaya başlanmıştır.
23 Nisan Millî Egemenlik ve Çocuk Bayramı: Türkiye Cumhuriyeti'nin tarihinde Türkiye Büyük Millet Meclisi'nin açılış günü olan 23 Nisan 1920, kabul edilen ilk millî bayram günüdür. 23 Nisan 1921 yılından itibaren "Millî Egemenlik Bayramı ve Çocuk Bayramı", haftası da "çocuk haftası" olarak kutlanmaya başlanmıştır. 23 Nisan bayramı, 1978 yılından itibaren başka ülkelerden çocukların da katılımıyla "Uluslararası Çocuk Şenliği" olarak kutlanmaya başlanmıştır. Bilahare bu bayram 23 Nisan "Ulusal Egemenlik ve Çocuk Bayramı" adını almış, 1981'de "ulusal egemenlik" ifadesi çıkarılarak iki yıl "çocuk bayramı" olarak kutlandıktan sonra 1983'te tekrar "Ulusal Egemenlik ve Çocuk Bayramı" adını alarak kutlanmaya başlanmıştır.
19 Mayıs Atatürk'ü Anma Gençlik ve Spor Bayramı: Mustafa Kemal Atatürk'ün Kurtuluş Savaşı'nı başlatmak üzere Samsun'a ayak bastığı gün olan 19 Mayıs 1919, 20 Haziran 1938'de çıkarılan bir kanunla millî bayram olarak kutlanmaya başlanmıştır. Diğer bayramlardan farklı olarak bu bayram, uzunca bir zaman gençler tarafından gerçekleştirilen cimnastik ve sportif faaliyetlerle stadyumlarda kutlanmıştır. Bilahare iklim ve sağlıkla ilgili gerekçelerle bu kutlamalara son verilmiş, sadece okullarda kutlanması öngörülmüştür. Bu bayram, Osmanlı Devleti'nin son dönemlerinde "idman bayramı, okullar bayramı ve cimnastik şenlikleri" olarak kutlanan bayramlara benzer olup 1981'de "Atatürk'ü Anma Gençlik ve Spor Bayramı" adını almıştır. Benzer bayramlar ve etkinlikler başka ülke ve kültürlerde de vardır.
30 Ağustos Zafer Bayramı: Büyük Taarruz ile Anadolu'da düşman unsurların işgaline son verilerek Dumlupınar'da Başkumandanlık Meydan Muharebesi'nin kazanıldığı tarih olan 30 Ağustos 1922, daha sonra 1 Nisan 1926'da Türkiye Büyük Millet Meclisi'nde kabul edilen kanunla "Zafer Bayramı" olarak kutlanmaya başlanmıştır. Bölgesel ve ulusal düzeyde kutlanan başka zafer, kurtuluş ve anma günleri de vardır.
29 Ekim Cumhuriyet Bayramı: 29 Ekim 1923, Cumhuriyet'in ilan edildiği tarihtir. 19 Nisan 1925'te "Cumhuriyet Bayramı" olarak kabul edilmiştir. Cumhuriyet'in 10 ve 50. yıllarındaki kutlamalarda ise özel marşlar bestelenmiştir. 27 Mayıs 1935'te çıkarılan bir kanunla bütün millî bayramlar tek kanunla tanımlanmış; millî bayramlarla ilgili önceki kanunlar yürürlükten kaldırılmıştır.
27 Mayıs Hürriyet ve Anayasa Bayramı: Türkiye'nin siyasî tarihinde en dramatik olaylardan biri 27 Mayıs 1960 darbesi olup askerî cunta Demokrat Parti'nin on yıllık iktidarına son vermiştir. 27 Mayıs günü, 13 Nisan 1963 tarihinde 11381 sayılı Resmî Gazete'de yayımlanan Ulusal Bayram ve Genel Tatiller Hakkındaki Kanun'da yapılan düzenleme ile "Hürriyet ve Anayasa Bayramı" olarak kabul edilmiştir. Bu bayramın kutlanmasına, 12 Eylül 1980 askerî darbesi sonrasında 10 Mart 1981'de Millî Güvenlik Konseyi kararıyla son verilmiştir. Esasen bu bayram, bir başbakan ve iki bakanın idamıyla sonuçlanan bir darbe sonrasında ilan edildiğinden kamu vicdanında da yer bulmamıştır. Ulusal Bayram ve Genel Tatiller Hakkında Kanunla millî bayramlar, 23 Nisan, 19 Mayıs, 30 Ağustos, 29 Ekim bayramları olarak yeniden düzenlenmiştir.
15 Temmuz Demokrasi ve Millî Birlik Günü: Türkiye'de 15 Temmuz 2016'da kendilerini "Yurtta Sulh Konseyi" olarak tanımlayan bir grup asker ve FETÖ üyeleri tarafından, hükümete ve cumhurbaşkanına karşı yapılan kanlı darbe girişimi, darbeler tarihinde yer alan son girişimdir. Bu girişim halkın da desteği ile Türk Silahlı Kuvvetleri ve emniyet güçleri tarafından bastırılmıştır. 29 Ekim 2016 tarihinde de Resmî Gazete'de yayımlanan 6752 sayılı kanunla 15 Temmuz günü, "Demokrasi ve Millî Birlik Günü" olarak kabul edilmiştir.
Millî Bayramların Kutlanması: Millî bayramlar, genel olarak öteden beri benzer bir formda tasarlanarak kutlanır. Başlıca tören öğeleri, bayram yeri, semboller, müzik, kortej, askerî unsurlar ve katılımcılardır. Başlıca mekânlar ise okullar, şehirlerin büyük meydanları ve caddeleri, millî kahramanlara ait anıtların ve mezarların bulunduğu yerlerdir. Türkiye'de millî bayramlarla günler, bu bayramlarda yapılacak kutlama törenleri, çıkarılan mevzuatla sürekli yeniden tanımlanmış; son olarak 2012 yılında çıkarılan bir yönetmelikle düzenlenmiştir. Bu yönetmeliğin amacı, millî bayramların anlamına ve önemine uygun biçimde coşkulu olarak kutlanmasını sağlamaktır. Yapılan kutlama programları, çelenk sunma töreni, tebrikleri kabul töreni, kutlama töreni, geçit töreni ve diğer etkinliklerden oluşmaktadır.
Bunlardan ilki olan çelenk koyma töreninin geçmişi, çok eski çağlara kadar dayanmaktadır. Günümüzde bazı değişikliklerle bu gelenek, belirli mekânlarda, çoğu kere millî kahramanların büst, heykel, anıt veya kabirlerinin bulunduğu yerlerde devam edegelmiştir. Bu çelenklerin konuluş biçimi, tebriklerin kabulü, tebrikâtın sırası ve protokol kuralları, mevzuatla belirlenmiştir. Kutlama töreni ise bayramın anlamına ve öneminin vurgulandığı bir mekânda, ilgili mülkî amirler, askerî erkân, vatandaşlar ve öğrencilerin katılımı ile gerçekleşir.
Genel olarak bayramlarda kutlama törenleri, mülkî amirlerin katılımcıları selamlaması, saygı duruşu, İstiklal Marşı'nın söylenmesi, açılış konuşmaları ve şiirlerin okunmasından sonra oyunlar, gösteriler ve geçit resmi ile devam eder. Geçit resminde ise kendilerini seyreden vatandaşların alkışları eşliğinde, özel kıyafetler içinde öğrenciler, yetişkinler ve askerî birlikler yer alır. Böylelikle yapılan bu etkinliklerle katılımcılar arasında ortak duyguların ve değerlerin paylaşılması, millî birlik ve bütünleşmenin sağlanması amaçlanır. Bazan törenler, akşamları fener alayları ve diğer gösterilerle devam eder.
Türkiye'de bazı millî bayramların adı, kutlama mekânları, semboller, sloganlar, söylemler, mevzuat, kutlama biçimi vd. hususlar, zaman içinde değişmiştir. Bu değişim ve dönüşümü yansıtan kaynaklardan biri olarak yazılı basında yer alan geniş haberlerde, söz konusu bayramlara ilişkin farklı siyasî ve ideolojik açılardan yorumların yapıldığı görülebilir. Millî Eğitim Bakanlığı tarafından millî bayramların okullarda kutlanmasıyla ilgili hususlar, ayrıntılı biçimde mevzuatta tanımlanmıştır. Millî bayramlar, kutlama etkinlikleri, amaçları ve işlevleri, çeşitli akademik araştırmalara konu olmakta, giderek geniş bir literatür oluşmaktadır. Bu çalışmalarda konu, çeşitli yönleriyle ele alınmakta; bayramların amaçları ve işlevi, çeşitli yönleriyle ortaya konulmaya çalışılmaktadır.
