Arapça nasihat, Farsça nâme sözcüklerinin birleşiminden oluşan bir terkiptir. İnsanları iyiye, güzele, inançlı ve ahlaklı olmaya yönelten; içerisinde âyet, hadis, atasözü, kıssa, hikâye, özdeyiş ve menkıbeler bulunan edebî bir türdür. Genellikle ahlakî içerikli didaktik/öğretici/eğitici eserlerdir. Nasihatnamelerin kaynakları başta Kur'an-ı Kerim ve hadis-i şerifler olmak üzere, nasihat ve menkıbe kitapları, İran edebiyatına ait pendnameler, tasavvufî yorumlar/evliya menkıbeleri (Tezkiretü'l-Evliyâ, Esrarnâme, Mantku't-Tayr, Kabusnâme, Bostan ve Gülistan, Mahzen-i Esrâr), siyasetnameler, fütüvvetnameler ve atasözleri gibi anonim unsurlardır (bk. Fütüvvetname; Siyasetname).
Kur'an-ı Kerim'de pek çok nasihat ifadesi yer alır. Allah birçok âyette doğrudan kendisi veya elçilerinin ağzından öğüt verir ve Kur'an'ın bir öğüt kitabı olduğunu söyler: "Biz bu Kur'an'ı sana sıkıntı çekesin diye değil, ancak (Allah'ın azabından) korkacak kimselere bir nasihat/öğüt olsun diye indirdik" (Tâhâ 20/2-3). Hz. Muhammed de, "müslümanın, müslüman üzerindeki haklarından biri, yüzüne karşı nasihatte bulunması veya gıyabında onun iyiliğini istemesi" olduğunu belirtmiş (Tirmizî, "Edeb", 1), özellikle kendisine nasihat edilmesini isteyen kimsenin talebine karşılık verilmesini emretmiştir (Buhârî, "Büyû'", 68). Birçok âyet ve hadiste geçen bu buyruklardan dolayı İslam âlimlerinin ekserisi nasihati farz-ı kifâye (Çağrıcı, 2006: 409) olarak kabul etmişlerdir.
Nasihatnameler dinî ve ahlakî değerleri doğrudan veya dolaylı ya da kıssadan hisse yoluyla muhataplarına hatırlatan eğitici ve öğretici eserlerdir. Nasihatname yazarlarının çoğu eserlerini yazarken ya doğrudan çocukları veya bizzat kendi evlatlarını muhatap almışlardır. Bu tür eserlerin ders verme, öğüt verme, öğretme, salık verme, yol gösterme, vasiyet etme ve vaaz verme gibi işlevleri vardır. Bireyi ve toplumu eğitmek için başta dinî ve tasavvufî eğitim olmak üzere, değerler eğitimi, sosyal eğitim, karakter eğitimi, genel ahlak eğitimi çocuk eğitimi, siyasî eğitim, iktisadî eğitim ve meslekî eğitim gibi pek çok alanda yaygın örnekleri mevcuttur.
Nasihatnameler daha ziyade toplumların çözülme dönemlerinde kaleme alınmışlar ve toplumsal sorunlara çözüm önerileri de sunmuşlardır. Dolayısıyla yazıldıkları devrin siyasî, sosyal, meslekî, kültürel, dinî ve ahlakî panoramasını da yansıtabilirler.
Nasihatnameleri, ele aldıkları konular ve telkin etmek istedikleri değerler bakımından sınıflandırmak oldukça güçtür. İçerik olarak dinî, tasavvufî, sosyal, siyasî, ahlakî, ilmî, âdâb-ı muâşerete dair ve hatta çocuk eğitimini işleyen bu eserlerde konular iç içe girmiş olup dinî ve tasavvufî denilebilecek bir nasihatnamede çocuk eğitimine, tıbbî denilebilecek bir nasihatnamede ise ekonomik hayata dair çeşitli öğütler bulunabilmektedir. Buna rağmen bazı nasihatnameler fütüvvetname veya siyasetname gibi özel adlar almışlardır.
Günümüzde nasihat kitapları eskisi kadar yaygın olmamasına rağmen, "olgun insan"ı ortaya çıkarma amacına yönelik, özellikle Batı dünyasında NLP (Neura Linguistik Programming) kitapları güncel öğütlerle varlığını sürdürmektedir.
