Islahat Fermanı'yla (1856) Osmanlı Devleti eğitim sisteminde önemli değişimler başlamıştır. Bu değişimlerin başında mezkûr ferman ile gayrimüslim ve ecnebilere (yabancı) istediği yerde ve istediği düzeyde eğitim yapabilme, okul açabilme imtiyazının verilmiş olması gelir. Bu tarihten sonra Osmanlı Devleti sınırları dahilindeki gayrimüslim ve yabancıların eğitim faaliyetlerine dair birçok düzenleme yapılmıştır. Bunlardan en başta geleni 1896'da ilan edilen Maârif-i Umûmiye Nizamnâmesi'dir.
İlgili nizamnamenin bazı maddelerinde ülkedeki bütün hususi mektepleri özellikle de gayrimüslim ve yabancıların eğitim faaliyetlerinin denetlenmesine dair maddeler yer almıştır. II. Abdülhamid döneminde hem müslüman hususi mekteplerinin sayısı hem de yabancıların (Amerikalılar, İngilizler, Fransızlar, İtalyanlar, Almanlar vd.) ve yerli gayrimüslim (Ermeniler, Rumlar, Mûsevîler) okullarının sayısı ve faaliyetleri aşırı derecede artmıştır. Bu okullardan birçoğunun devlet için zararlı faaliyetler içinde olduğu tespit edilmesine rağmen bunların açılma, işletilme, denetlenme, malî ve idarî sistem olarak nasıl bir çerçevede ele alınacağına dair kapsamlı bir hukukî düzenleme uzun süre yapılamamıştır.
Balkan Savaşları sonrasında Osmanlı Devleti'nin ağır zayiat vermesi ve ülkenin geleceği ile eğitim sistemi ve okullar arasında doğrudan bir bağ kurulmaya başlanması mezkûr hukukî düzenlemenin acilen yapılmasını gündeme getirmiştir. 1 Ekim 1914'te gayrimüslim ve özellikle yabancı okullarının faaliyetlerine büyük bir dayanak olan kapitülasyonlar tek taraflı olarak feshedilmiştir. Bundan sonra 2 Eylül 1915'te hususi mekteplerin açılma ve çalışma esaslarıyla ilgili altmış dokuz maddelik Mekâtib-i Husûsiye Talimatnamesi yayımlanmıştır.
Talimatname ile hususi okulların tanımı yapılmış, kuruluşu için gerekli ilkeler belirlenmiş, okul binaları, akademik ve idarî kadrosu, öğrenci kayıt ve kabulü, sınavlar, mezuniyet ve tasdikname işlemleri, teftiş ve denetim, disiplin gibi eğitim öğretim süreçlerine dair bütün ayrıntılar ele alınmıştır.
Hususi mektep açmak isteyen her din ve mezhepten kişilerin uyması gereken ilkeler belirlenmiştir. Talimatnamede Türkçe ve okulların eğitim diliyle ilgili hususlara dikkat çekilmiştir. Eğitimde millî hassasiyetlerin arttığı bu dönemde okullarda öğretilecek tarih, coğrafya bilgileri ve kullanılacak eğitim araç gereçlerinde dinî ve millî hassasiyetler göz önünde bulundurulmuştur. Türkçe'nin dışında bir lisanla eğitim vermek isteyen hususi mekteplere Türkçe, Osmanlı tarihi ve coğrafyası okutulma zorunluluğu getirilmiştir. Anaokulları dışında karma yatılı okulun açılmaması; ancak kız öğrenci sayısını karşılayacak düzeyde okul bulunmayan bölgelerde yatılı olmaması ve yalnızca millî âdetleri uygun olan öğrencilerin okullara kabul edilmesi şartıyla açılmasına izin verileceği vurgulanmıştır.
Talimatnamede dikkat çeken hususlardan biri okul yönetiminin ve öğretmenlerinin sahip olması gereken nitelikler, uyması gereken kurallar ve okulların teftiş hükümleridir. Öğrencileri mensup olduğu dinin dışında, başka bir dine teşvik etmek gibi eylemlerde bulunmak ve bundan dolayı öğrencinin eğitiminin sekteye uğratılması kesinlikle yasaklanmıştır.
Mekâtib-i Husûsiye Talimatnamesi'nin yayımlandığı tarih, Osmanlı Devleti'nin savaş, güvenlik, kendini koruma risklerinin en yüksek olduğu zamanlara denk gelmektedir. Bu sebeple hususi mektep açma girişimlerini sınırlandırmıştır. Buna karşın, hususi mekteplerin belli kurallar dahilinde eğitim yaparak niteliklerinin arttırılması da temel amaçlardan biridir. I. Dünya Savaşı sonrasında talimatname maddeleri hükümsüz hale gelmiştir. Buna karşın talimatnamenin getirdiği hükümler uzun süre tatbik edilmeye devam etmiştir. Türkiye Büyük Millet Meclisi hükümeti ve ardından Cumhuriyet döneminde de uzun süre özel okullarla ilgili müstakil hukukî düzenleme yapılmamıştır. 8 Haziran 1965 tarihli 625 sayılı Özel Öğretim Kurumları Kanunu'nun yayımlanmasıyla 1915 tarihli talimatname tamamıyla gündem dışı kalmıştır.
