A

KARMA EĞİTİM

Farklı cinsiyet veya inançtan insanların bir arada eğitim öğretim görmesi.

  • KARMA EĞİTİM
    • Selman Tunay KAMER
    • Web Sitesi: Türk Maarif Ansiklopedisi
    • Son Güncellenme Tarihi: 18.12.2022
    • Erişim Tarihi: 23.10.2025
    • Web Adresi: https://turkmaarifansiklopedisi.org.tr/karma-egitim
    • ISBN ve DOI Numarası:
    • Bu metni kaynak göstererek kullanabilirsiniz.
    KARMA EĞİTİM
KARMA EĞİTİM

Farklı cinsiyet veya inançtan insanların bir arada eğitim öğretim görmesi.

  • KARMA EĞİTİM
    • Selman Tunay KAMER
    • Web Sitesi: Türk Maarif Ansiklopedisi
    • Son Güncellenme Tarihi: 18.12.2022
    • Erişim Tarihi: 23.10.2025
    • Web Adresi: https://turkmaarifansiklopedisi.org.tr/karma-egitim
    • ISBN ve DOI Numarası:
    • Bu metni kaynak göstererek kullanabilirsiniz.
    KARMA EĞİTİM

Farklı cinsiyetlerin (kadın ve erkek), karışık halde eğitim öğretim görmesine denilir. Bunun yanında farklı din ve mezhepten olanların aynı mekânda eş zamanlı eğitim almaları da bir tür karma eğitimdir. Kız ve erkek çocukların aynı çatı altında eğitim öğretim görmeleri Ortaçağ hıristiyan dünyasında ve İslam âleminde görülen bir uygulama idi. Ortaçağ Avrupası'nın ilk üniversitesi Bologna'da kız ve erkeklerin birlikte eğitim aldıklarına dair resimler vardır. Batı dünyasında uzun süre her türlü olumsuzluğun kaynağı olarak görülen insanların da eğitim almasının gerekliliği böylesi bir arka plana sahiptir. Karma eğitim öncelikle ilköğretimde başladıysa da ileri düzeylere çıkması uzun zaman almıştır.

XVIII. yüzyıl sonlarına doğru kamu eğitiminin gelişmesiyle İngiltere'nin Oxford, Cambridge gibi üniversiteleri başlangıçta kızlara eğitim vermişse de onlara diploma vermemiştir. Fransa'da karma eğitim XIX. yüzyılın ikinci yarısında, İngiltere'de ise XX. yüzyılın ilk çeyreğinde hemen her düzeyde başlanmıştır. Fransa'da ilköğretim kanunla 1957'de karma hale gelmiştir. Almanya'da XIX. yüzyılın sonuna kadar kızlar için ortaöğretim imkânı sınırlıydı ve kızların yükseköğretime kayıtları 1901'de başlamış, II. Dünya Savaşı sonrası (1946) dış zorlamaların da etkisiyle karma eğitime geçilmiştir.

Osmanlı geleneksel eğitiminde sıbyan mekteplerine çocuklar ergenlik çağlarına gelinceye kadar birlikte giderlerdi. Yetişkinler için (medreselerde) karma eğitim söz konusu değildir. Azınlık ve yabancıların eğitim kurumları farklı uygulamalar içeriyordu. Bazı azınlık okullarında karma eğitim varken, yabancı/misyoner okullarının birçoğunda karma eğitim teşvik edilmiştir.

Tanzimat dönemine gelindiğinde Osmanlı Devleti Avrupa tarzı/modern okul ve eğitim sistemiyle karşılaşmıştır. Bu sistemde başlangıçta kızlar ve erkekler için her düzeyde (ibtidâî-rüşdî-idâdî) farklı okullar açılmıştır. Hususi girişimle açılan ibtidâî ve rüştiyelerin bazılarında karma eğitimin uygulandığı bilgisi devlet salnamelerinde yer almakla birlikte bu yaygın bir uygulama değildir.

1913'te Tedrîsat Mecuması'nda "Muhtelit İbtidâîlerin Sınavları Hakkında" başlığı ile çıkan bir yazıda karma eğitim yapan ilköğretim okullarının sınav tatbikatıyla ilgili bilgiler verilmiştir. 15 Ağustos 1918'de Muallim Mecmuası da "Mekteplerde Cinslerin Birleşmesi" başlığı ile tartışma başlatmış, çok sayıda eğitimci iştirak etmiştir. 1916 yılında açılan Dârülelhan'ın yönetmeliğinde kız ve erkek talebenin alınacağı yazılıdır. Ancak pratiğin nasıl olduğuna dair şimdilik bilgi yoktur.

Osmanlı Devleti'nde yetişkinler arasında karma eğitim Dârülfünun'da başlamıştır. 1918'de işgal kuvvetlerinin bazı binalara el koymasıyla İnâs Dârülfünunu binasız kalınca, kızların verdiği dilekçe ile okulları Dârülfünun'da (Zeynep Hanım Konağı) eğitim vermeye başlamıştır. Öğleye kadar erkekler, öğleden sonra kızların devam ettiği binada, dershane, laboratuvar, kütüphane vb. ortak mekânların kullanım zorluğundan dolayı bir arada eğitim yapmak zorunlu hale gelmiştir. Kadınların ısrarlı talepleri, bazı öğretim elemanlarının da desteği ile Eylül 1919'da bazı tartışmalara rağmen Dârülfünun'da karma eğitim başlamıştır. 16 Eylül 1921 tarihinde yasal hale gelmiş, fen ve edebiyat şubelerinde karma eğitim başlamıştır. Bunu Hukuk ve Tıp fakülteleri takip etmiştir.

Cumhuriyet'in ilan edilmesinden sonra hemen her düzeyde ama tedricen karma eğitime geçilmiştir. 1924 yılı ilkokul programı "erkek ilkokulları" ve "kız ilkokulları" ayırımı yapmışsa da Ağustos 1924'te ilkokul eğitiminin karma olması kararı alınmıştır. 1 Kasım 1924'te açılan Musiki Muallim Mektebi'nin karma eğitim yapacağı kararlaştırılmış, okula ilk kız öğrenci 1928-1929 ders yılında alınmıştır. 1927-1928 öğretim yılından itibaren ortaokullar kesin olarak karma hale getirilmiş, giderek müstakil kız ve erkek ortaokullarının sayısı azalmıştır.

Liselerde -tek lisesi olan on dokuz şehirde- karma eğitim 1933-1934'te başlamıştır. Bazı meslek liselerinde ise daha önce bu uygulamaya geçilmiştir. Mesela Maliye Meslek Okulu'na 1930-1931'de, Tapu ve Kadastro Meslek Okulu'na 1931-1932'de kız öğrenciler kaydedilmiştir. Öğretmen okullarında da 1924'ten itibaren karma eğitim yapılmıştır. Köy enstitülerinde de karma eğitim vardır, 1950-1951 ders yılında enstitülerdeki karma eğitim sonlandırılmıştır.

1739 sayılı Millî Eğitim Temel Kanunu'nun on dört ilkesinden biri "karma eğitim"dir. Bu yasaya göre, Türkiye'de eğitimin bütün kademeleri karma eğitim uygulamak zorundadır. Bu yasaya göre adı her ne kadar kız ya da erkek lisesi olsa da talep durumunda her iki kesimden de öğrenci alınmak zorundadır. Hukukî ve pratik durum böyle olsa da Türkiye'de eğitimin cinsiyete göre düzenlenme durumu hâlâ tartışma potansiyeli olan bir konudur. Mesele birey-toplum talebi ve pedagojik ilkelerden ziyade ideolojik ve siyasî düzlemde tartışılmaktadır. Karma eğitim hakkında konunun tarihî temellerini ele alan çok az sayıdaki araştırmanın dışında bilimsel araştırma yok denecek düzeydedir.

Kaynakça

Akyüz, Yahya. Türk Eğitim Tarihi: M. Ö. 1000-M. S. 2021. Ankara 2021.

Baskın, Bahar. 2. Meşrutiyet’te Eğitim, Kadın ve İnas Darülfünunu (İlk Kadın Üniversitesi). YLT, İstanbul Üniversitesi, 2007.

Gündüz, Mustafa. Kurum, Kavram ve Zihniyet: Osmanlı’dan Günümüze Eğitimde Dönüşümler. İstanbul 2020.

Kamer, S. Tunay. Türk Eğitim Sisteminde Karma Eğitime İlişkin Fikirler, Tartışmalar ve Uygulamalar (1908-1950). Dr.T, Ankara Üniversitesi 2013.

a.mlf. “Karma Eğitime İlişkin İhsan Sungu’nun Görüşleri ve Çeviri Yazıları Üzerine Değerlendirme”. Cumhuriyet Uluslararası Eğitim Dergisi. 6/1 (2017), s. 157-172.

Kurnaz, Şefika. Yenileşme Sürecinde Türk Kadını (1839-1923). İstanbul 2011.

Tümer Erdem, Yasemin. II. Meşrutiyet’ten Cumhuriyet’e Kızların Eğitimi. Dr.T, Marmara Üniversitesi 2007.

Kaynak: https://turkmaarifansiklopedisi.org.tr/karma-egitim

Görüş, öneri ve yorumlarınız için tıklayınız.

Bilgi paylaştıkça çoğalır. Okuduğunuz için teşekkür ederiz.

KARMA EĞİTİM

Farklı cinsiyet veya inançtan insanların bir arada eğitim öğretim görmesi.