Osmanlı Devleti’nin ilk sivil müzik okulu.
Osmanlı Devleti’nin ilk sivil müzik okulu.
İstanbul'da kuruldu. "Nağmeler evi" (kapısı) anlamına gelen okulun talimatnamesi 1 Ocak 1917 tarihinde Takvîm-i Vekâyi' gazetesinde yayımlandı. Bir musiki encümeni tarafından kurulan okul, kızlar ve erkekler için iki bölümlü bir yapıya sahipti. İnâs mektebi için tutulan Cağaloğlu Kasımpaşa mahallesindeki ahşap konak Dârülelhan'ın ilk binasıdır. Erkekler ise Şehzadebaşı'nda kiralanan binada eğitim görüyorlardı. I. Dünya Savaşı'nın zor şartlarının devam ettiği 1918 yılında erkekler bölümü kapandı. Okulda encümen, müdür, muallim ve hademe kadrosunun bağlı olduğu teşkilat, maarife bağlı okulların tamamında görülmektedir. Ancak encümenlik her okulda bulunmayan istisnaî bir durumdur. Bazı encümen üyeleri aynı zamanda derslere de girmişlerdir. Okul 1924 ve 1926 yılları arasında Dârülelhan Mecmuası adında bir de dergi çıkarttı. Dârülelhan, Türk müzik eğitimine kazandırdığı yöntem, program, icra disiplini ve notasyon çalışmalarıyla günümüz konservatuvarlarına örnek teşkil etmiş ve Avrupa'da yürütülmekte olan müzik eğitimi yöntemlerinin Türkiye'de uygulanmasını sağlamıştır.
Dârülelhan'ın açılması için ilk olarak Maarif Nezareti tarafından dönemin şartlarına göre ciddi bir meblağ olan 25.000 kuruşluk ödeme yapılmış, sonraki dönemlerde de düşük meblağlı birkaç ödeme daha gerçekleşmiştir. Sultan Mehmed Reşad'ın saltanatına rastlayan bu dönemde Osmanlı ekonomisi savaş yüzünden oldukça kötü durumdadır. Böylesine zor bir dönemde açılan Dârülelhan'ı, Avrupa'daki müzik okullarından ayıran en önemli özellik, devletin büyük sıkıntılar içinde olduğu bir dönemde kurulmuş olmasıdır.
XX. yüzyılın başlarında kurulan bir diğer müzik okulu Terakkî-yi Musiki Mektebi'dir. Maarif Nezareti'ne bağlı özel musiki mektepleri arasında bulunan bu mektep Ali Salâhi Bey, Ali Rıza Şengel, Kanunî Nâzım Bey ve Fahri Kopuz tarafından 1922 yılında kurulmuş, 1927 yılında kapanmıştır.
Bu dönemde açılan bir diğer okul Mûsikî-yi Osmânî Hanımlar Dershanesi'dir. Dershane Muallim İsmâil Hakkı Bey tarafından kurulmuştur (bk. Muallim İsmâil Hakkı Bey). 1920 yılına ait bir belgeye göre, Beyazıt'ta Türk Ocağı konferans salonunda kalabalık bir topluluğa konser vermiştir.
Dârülelhan'ın kurulmasında ve teknik gelişmesinde, 1914 yılında kurulan ilk tiyatro okulu Dârülbedâyi'deki musikişinasların önemli katkıları olmuştur. Bunların başında Abdülkadir Töre gelmektedir.
Musiki mektebinin açılabilmesi için gerekli olan ilmî heyet dönemin akademik bakış açısına sahip musikişinaslarından oluşmuştur. Heyet başkanlığına uzun yıllar Washington ve Paris gibi şehirlerde başkonsolosluk görevlerinde bulunmuş olan Yûsuf Ziyâ Paşa getirilmiştir.
Dârülelhan'da ders veren hocalar dönemin önde gelen musikişinasları arasından seçilmişlerdir. Sıradan bir müzik okulu olmayan Dârülelhan'ın kurulmasındaki en önemli amaç, Türk musikisinin temsil gücünü arttırmak ve müzik öğretmeni yetiştirmekti. Aynı zamanda unutulmaya yüz tutmuş eserlerin notaya alınması, öğrenciye sahne âdâbı öğretilerek Batı tarzında bir temsil anlayışının kazandırılması hedefler arasındaydı. Bundan dolayıdır ki Dârülelhan heyeti, sanat konusunda deneyim ve bilgi sahibi uzmanlardan seçilmişlerdir. Sonraki yıllarda heyete yeni isimler katılmıştır. Bazı muallimler görevi bırakmış, yerlerine yenileri gelmeye devam etmiştir. Dârülelhan'ın kurulduğu 1916-17 yıllarında okulun idarî heyeti ve öğretmenleri aşağıdaki gibidir:
Yûsuf Ziyâ Paşa (başkan), Ali Rifat Çağatay (başkan yardımcısı), İsmâil Hakkı Bey (başmuallim), Abdülkadir Töre (nazariyat muallimi), Rauf Yektâ Bey (musiki tarihi muallimi), Cemil Bey (tambur muallimi), Andon Efendi (lavta muallimi), Ahmet Irsoy (dinî musiki muallimi), Kâzım Uz (Batı musikisi muallimi), Zâti Bey (Batı musikisi muallimi), Levon Efendi (repertuvar muallimi), Komidasi Efendi (repertuvar muallimi). Bunlara zaman içinde başka hocalar da eklenmiştir.
Dârülelhan sürdürmekte olduğu eğitim öğretim faaliyetlerinin yanı sıra klasik Türk musikisine ait eserlerin ilmî usullerle notaya alınmasını da sağlamıştır. Bunun için öğretmenler arasından seçilen tasnif heyeti pek çok eserin günümüze ulaşmasını sağlayan çok önemli bir görev üstlenmiştir. Tasnif heyetinin notaya aldığı eserler zaman içinde çeşitli dergilerde ve mecmualarda yayımlanmıştır. Ayrıca müstakil külliyatlarda da neşredilmiştir. Bunlar arasında en çok bilineni Dârülelhan Külliyatı'dır. Külliyatın 121 fasiküle kadar olan bölümü Dârülelhan Külliyatı başlığı ile 121'den 182. fasiküle kadar olan kısmı ise İstanbul Konservatuvarı Neşriyatı-Türk Mûsikîsinin Klasikleri adıyla yayımlanmıştır. 182'den 263. fasiküle kadar olan notalar yayımlanamamış, az sayıdaki kopyaları ise şahsî arşivlerde kalmıştır. Fasiküller halinde yayımlanan bu notalar ayrıca Musiki, Kök ve Mızrap gibi müzik dergilerinde neşredilmiştir. Dârülelhan'daki önemli faaliyetlerden biri de çalgı metodu yazımıdır. Okulda görev yapan çalgı hocalarının her biri eğitim verdikleri çalgılara ait birer metot yazmışlardır. Bu kitaplardan bazıları günümüze kadar ulaşmış olsa da büyük bir bölümü kaybolmuştur.
İlk kurulduğu dönemde "Anadolu millî musikisi terennümatı, eski eserlerin notaya alınarak korunması ve musiki muallimi yetiştirilmesi" gibi temel hedeflerin yer aldığı Dârülelhan'da, Cumhuriyet sonrası Batı musikisi eğitimi de verilmeye başlanmıştır. Eğitim kadrosu ve müfredatta yapılan yeniliklerle beraber faaliyetler birkaç yıl daha devam etmiştir. Dârülelhan'da, 1917 yılında başlayan Türk musikisi faaliyetleri, 22 Ocak 1927 tarihinde sona ermiştir. 1931 yılında İstanbul Belediyesi'ne bağlanarak daha çok icra faaliyetlerinin yapıldığı bir dernek hüviyeti kazanmıştır. Böylece akademik fonksiyona sahip bir okuldan, yalnızca konser faaliyeti yapan bir musiki cemiyetine dönüştürülmüştür. 1986 yılına kadar konser düzenleme ve icracı yetiştirme faaliyetlerine devam eden kurum, bu tarihte İstanbul Üniversitesi'ne bağlanmıştır.
BOA. MF. ALY. 173/26; MF. ALY. 173/26-5, 8, 14, 15, 17; DUİT. 22/2; MF. HUS. 16/69; DH. MKT. 1756/115; DH. MKT. 1277/46; Y.PRK. 8/83.
Bardakçı, Murat. Refik Fersan ve Hatıraları. İstanbul 1995.
Darülelhan Mecmuası. İstanbul 1924.
“Darülelhan”. Türk Ansiklopedisi. 1964, XII, 319-320.
Erdem, Yasemin Tümer. “Osmanlı Devleti’nin İlk Sivil Musiki Okulu: Dârülelhân”. Türk Kültürü İncelemeleri Dergisi. sy. 27 (2012), s. 1-42.
Ergin, Osman [Nuri]. Türkiye Maarif Tarihi. İstanbul 1942.
Özalp, Nazmi. Türk Mûsikîsi Tarihi. İstanbul 2000.
Özcan, Nuri. “Dârülelhan”. DİA. 1993, VIII, 518-520.
Özden, Erhan. Osmanlı Devleti’nin Konservatuvarı Darülelhan (Arşiv Belgeleriyle). Ankara 2019.
a.mlf. Osmanlı Maarifi’nde Musiki. Ankara 2015.
Özyılmaz, Nazende. 19. Yüzyıl İstanbul Kültür Ortamında Müzik ve Mekân. Dr.T, Mimar Sinan Güzel Sanatlar Üniversitesi, 2007.
Tongur, Hikmet Nuri. Kuruluşunun 50. Yıl Dönümünde İstanbul Belediye Konservatuvarı. İstanbul 1973.
“Yakın Geçmişten Bir Belge”. Musiki Mecmuası. 31/348 (1978), s. 13.
Kaynak: https://turkmaarifansiklopedisi.org.tr/darulelhan
Bilgi paylaştıkça çoğalır. Okuduğunuz için teşekkür ederiz.
Osmanlı Devleti’nin ilk sivil müzik okulu.