Defter yazı yazmak, not tutmak veya çizim yapmak için boş kâğıtların hafif bir kapak arasında bir araya getirilmesiyle oluşturulmaktadır. Türk Dil Kurumu'nda defterin vergi, muhasebe ve kayıt bağlamındaki kullanımıyla ilgili olarak "vergi, gelir ve nüfus bilgilerinin kayıtlarının tutulduğu resmî belge" tanımı da yer almaktadır.

Defterlerin bugünkü haliyle ilk olarak ne zaman kullanıldığına dair kesin kayıt bulunmamaktadır. Ancak ilk örneklerinin Eski Mısır'da papirüs olarak bilinen malzemeden yapılmış olduğunu; defter üretiminin kâğıdın Çin'de icat edilmesi ve bu kâğıdın yapım tekniklerinin geliştirilmesiyle ilişkilendirildiğini söylemek mümkündür. Teknoloji ilerledikçe defterlerin çok çeşitli türleri ve ebatları üretilmeye başlanmıştır.

Defter eğitimde kullanılan en geleneksel ders gereçlerinden biridir. Özellikle temel eğitimde ders içi notların yazılması, ödev ve okul dışı akademik çalışmalar gibi işlemlerde sistematik ve düzenli kayıt tutmanın, belgelemenin de sembol unsurudur. Ders içeriğinin daha sonra gözden geçirilmesi, öğrenmenin pekiştirilmesi, öğrencilerin öğrenme sürecinin desteklenmesi ve öğretmenlerin derslerini daha iyi takip etmeleri için işlevsel bir araçtır. Eğitimin izlenmesi, geri bildirim verilmesi, ölçme ve değerlendirme hizmetlerinin yerine getirilmesi açısından da defterlerin önemi büyüktür.

Farklı alanlarda da "kayıt tutma" işlemi "defter tutma" olarak ifade edilir. Bu haliyle de defter hem obje olarak hem de belge/vesika anlamında tarihsel bir arka plana sahiptir. Osmanlı Devleti'nde, devletin yönetimi ve malî işlerinin düzenli bir şekilde takip edilmesi için de defterler kullanılırdı. Bu defterlere vergi toplama, harcamaları kaydetme ve diğer önemli malî işlemler kaydedilirdi. Osmanlı Devleti'nde "defterdar" olarak adlandırılan görevliler maliye ile ilgili kayıt işlemlerini ve defterleri yönetirlerdi. Türk kültüründe ve medeniyetinde defterle bağlantılı genellikle evrak kayıt, arşivleme, vergilendirme ve muhasebe gibi alanlarda kullanılan pek çok terim ve kavram bulunmaktadır. Mesela has, zeâmet, timar, mülk, vakıf gibi arazi türlerini tayin ve tescil eden ana defterlerin muhafaza edildiği ve bu defterlerle ilgili günlük işlemlerin yapıldığı yere defterhâne; bir vilayette tapu işlerine bakan en üst düzey görevliye defter emini; Dîvân-ı Hümâyun'da kararlaştırılan hususlar üzerine padişahın onayı alındıktan sonra düzenledikleri fermanlara ait suretlerin toplandığı defterlere mühimme defteri; Osmanlı dönemindeki şer'î mahkemelerde kadı ve nâip tarafından tutulan kayıtların olduğu defterlere şer'iye sicil defterleri; Osmanlı malî teşkilatında vergi tespiti amacıyla yapılan nüfus, arazi ve emlak kayıtlarının tutulduğu defterlere de tapu tahrir defterleri denirdi. Bu anlamda defterdarlık Türkiye Cumhuriyeti Maliye Bakanlığı'na bağlı illerde faaliyet gösteren birimler olarak günümüzde de varlığını devam ettirmektedir.

Günümüzde defterler eğitimdeki yerini korumakla birlikte Millî Eğitim Bakanlığı'nda öğrencilerin hangi derste hangi tür ve ebattaki defteri kullanacağı ile ilgili genel geçer bir kayıt bulunmamaktadır. Bu durum dersin amaçları doğrultusunda öğretmenin talebine ve okul idaresinin kararına göre şekillenmektedir. Nitekim resim defteri genel olarak diğer defterlerden ayrılan yatay bir ebatta olabilmektedir. Okul kademesine göre değişmekle birlikte defter türlerine ilişkin talepler okul ihtiyaç listesi halinde dönem başlarında öğrenci ve velilerle paylaşılmaktadır.

Defterin eğitimdeki sembolik değeri ve çağrışımları bu sözcüğün çeşitli projelerde isim olarak kullanılmasına da vesile olmuştur. Dijitalleşme ile birlikte Millî Eğitim Bakanlığı Ortaöğretim Genel Müdürlüğü akademik olarak öğrencilerin desteklenmesi ve başarılarının arttırılması için "defterim" başlıklı yardımcı kaynak serisini tasarlamıştır. "Akıllı defter" olarak yayımlanan eserlerde öğrencilerin görsel algılarına da hitap edilmekte olup, dokuzuncu sınıf öğrencileri için Türk dili ve edebiyatı, matematik, tarih, coğrafya, fizik, kimya ve biyoloji derslerinde bu defterler tamamlanmıştır. İçerik olarak materyallerde derste öğrenilen bilgilerin özeti, örnek sorular, etkinlikler, açık uçlu sorular, bulmacalar, yapılandırılmış grid, doğru-yanlış gibi farklı türlerde yüzlerce soru ve çözümleri yer almaktadır. Bu materyallere genel müdürlüğün web sitesi üzerinden de erişilebilmektedir. Defterim projesinde onuncu, on birinci ve on ikinci sınıflar için de çeşitli çalışmalar sürmekte olup tamamlandığında öğrenci ve öğretmenlerle paylaşılması planlanmaktadır.

Millî Eğitim Bakanlığı mevzuat ve yönergelerine bakıldığında defterle ilgili olarak Ortaöğretim Kurumları Yönetmeliği'nde "Belge, Defter, Çizelge ve Formlar" bölümünde öğretmenlerin görevleri ve sorumlulukları ile ilgili olarak "Ders başlangıcında öğrenci yoklamasını yapar; konu, etkinlik, deney, performans çalışması, uygulama, yazılı yoklama ile diğer çalışmaları ders defterine yazarak ilgili yerleri imzalar" maddesi bulunmaktadır. Ayrıca şube öğretmenler kurulu karar defteri, diploma defteri, sınıf geçme defteri, onur kurulu karar defteri, ödül ve disiplin kurulu karar defteri, pansiyonu bulunan kurumlar için pansiyon ambar defteri gibi iş takip ve karar süreçlerinde defter isimli belgeler üzerinden kayıt işlerinin takip edildiği görülmektedir. Farklı mevzuat ve yönetmeliklerde defterle bağlantılı olarak ayniyat makbuzları, demirbaş defteri, ders defteri, gelen ve giden evrak defteri, kütük ve kayıt defteri, mühür, sertifika kayıt defteri, ihtiyaç duyulan diğer belge ve defterler bölümleri ve ilgili hükümler bulunmaktadır.

Defter kelimesi temel anlamda kullanımının dışında, sosyal ve kültürel hayatta da kendini göstermektedir. Dilimize deyim olarak yerleşmiş olan bu kullanımlardan bazıları defteri kapatmak, söz konusu işi artık yapmaz olmak, bir şeyle ilgiyi kesmek; defteri elden ele dolaşmak, bir bilginin veya haberin çok sayıda kişi arasında dolaşması; defteri dürülmek, ölmek, öldürmek, görevine son verilerek bir yerden uzaklaştırılmak; eski defterleri karıştırmak, eski olayları, işleri tekrar ele almak, yeniden gündeme getirmek; defteri kabarmak, çok borçlanmak şeklindedir. Bunun dışında defter dinî bir kavram olarak da kullanılmaktadır. Kur'an'da kitâp ve suhuf adlarıyla geçen ve insanların hayatları boyunca yaptıkları iyi ve kötü işlerin kaydedildiği belgeye de amel defteri denmektedir. "Kitabı sağından verilmek" ifadesi, kıyamet gününde insanların amel defterlerinin değerlendirildiği bir kavramdır. İslam inancına göre, Kıyamet Günü, insanların amel defterleri açılarak işledikleri iyi ve kötü işler değerlendirildiğinde kişilerin amel defteri sağ tarafından verilmişse, bu cennete girmeleri anlamına gelir.