"Barış gönüllüleri" programı soğuk savaşın devam ettiği yıllarda Amerika Birleşik Devletleri Başkanı John Kennedy öncülüğünde Amerika Birleşik Devletleri'nin barış zamanındaki askerî gücüne alternatif olarak uygulamaya koyduğu bir programdır. Bu programın üç ana amacı vardır: Gelişmekte olan ülkelerin kalkınmalarına destek olmak, bu ülkeleri daha iyi tanımak ve buralarda Amerika Birleşik Devletleri hakkında iyi bir izlenim oluşturmak. Eğitim ve tarım sahaları başta olmak üzere birçok farklı sahada çalışan "gönüllüler" 200.000'den fazla kişi ile 139 ülkede faaliyette bulunmuştur. Bu program daha çok liberal ve kapitalist politikaların yaygınlaştırılmak istendiği ülkelerde yürütülmüş ve yürütülmektedir.

Türkiye ile Amerika Birleşik Devletleri arasında 27 Ağustos 1962 tarihinde bir anlaşma imzalanarak, "barış gönüllüleri"nin Türkiye'de faaliyet yapmalarının önü açılmış ve ilk girişimler başlamıştır. Aradan üç sene geçtikten sonra "barış gönüllüleri" ile ilgili 4 Nisan 1965 tarihli ve 568 numaralı kanun Türkiye Büyük Millet Meclisi tarafından kabul edilmiştir. İki ülke arasında yapılan antlaşmaya göre barış gönüllülerinin Doğu ve Güneydoğu Anadolu bölgelerinde çalışmaları yasaktı. Ancak Amerika'nın ısrarı sonrasında Doğu bölgelerinde de 163 barış gönüllüsü çalıştırılmıştır. 1962-1969 yılları arasında Türkiye'ye 1201, 1962-1972 yılları arasında ise toplamda 2101 barış gönüllüsü gelmiştir. Barış gönüllüleri Türkiye'de en çok eğitim sahasında faaliyet göstermiştir.

Türkiye'nin bütün bölgelerinde faaliyet gösteren barış gönüllüleri fotoğraf makineleriyle dolaşmaları, antropolojik bilgi toplamaları ve Amerika Birleşik Devletleri'nin bu kişiler için diplomatik ayrıcalık istemesi gibi sebepler, onlara tereddütle bakılmasına ve gönüllülerin istihbarat ve/veya misyonerlik çalışmaları yaptıklarına yönelik algılara zemin hazırlamıştır.

Antlaşma gereğince barış gönüllüleri resmî okullara öğretmen olarak atanmıştır. Gönüllülerin çoğunun öğretmenlik formasyonu bulunmadığı için Amerika Birleşik Devletleri'nde üç aylık bir hazırlık eğitiminden sonra Türkiye'ye yollanmıştır. Buna ek olarak Türkiye'de üç haftalık bir uyum eğitimine tâbi tutulmuştur. Millî Eğitim Bakanlığı özellikle yabancı dil (İngilizce) alanında görülen öğretmen açığı sebebiyle barış gönüllülerinden bu sahada faydalanma yoluna gitmiştir.

Barış gönüllüleri teşkilatı ile yapılan protokol çerçevesinde Millî Eğitim Bakanlığı gönüllülerin gezici meslekî kurs ekipleriyle çalışmasını istemiştir. Ancak yeterince Türkçe bilmemeleri, meslekî ve teknik konulardaki eksikleri sebebiyle bakanlık 1964 yılında barış gönüllülerinin Halk Eğitimi Genel Müdürlüğü ile çalışmasına karar vermiştir. Genel müdürlük valilere ve kaymakamlara gönderdiği yazıda gönüllüleri Halk Eğitim Merkezi müdürlerinin yardımcıları olarak gördüğünü, köyün kalkınmasına yardımcı olacaklarını, bir mülkî amir emrinde çalışacaklarını bildirmiş ve kendilerine gereken kolaylığın gösterilmesi istenmiştir.

Barış gönüllülerinin çalıştığı eğitim kurumlarının başında Millî Eğitim Bakanlığı'na bağlı yabancı dilde eğitim öğretim yapan Maarif kolejleri gelmektedir (bk. Maarif Kolejleri). Böylelikle bu okullarda çalışan sözleşmeli yabancı öğretmenlerin oluşturdukları malî külfetten kurtulmayı hedeflemiştir. Ancak barış gönüllülerinin genel olarak sözleşmeli yabancı öğretmenler kadar tecrübeli ve nitelikli olmamaları okullardaki eğitimin niteliğinde düşüşe sebep olmuştur.

Millî Eğitim Bakanlığı Maarif koleji bulunan il valiliklerine gönderdiği yazıda barış gönüllülerine gereken kolaylığın gösterilmesini istemiştir. Barış gönüllülerinin ortaöğretim kurumlarındaki resmî ders programını takip edeceklerini, bakanlık tarafından izin verilen ders araç gereçlerini kullanacaklarını ve eğitsel kol çalışmalarına katılacaklarını bildirmiştir. Barış gönüllülerinden kanunlara ve yönetmeliklere uygun davranmaları istenmiş ve kendilerine Türk öğretmenlerle aynı kurallara tâbi oldukları hatırlatılmıştır. Ayrıca okul idarelerinden barış gönüllülerinin ihtiyaç duyduğu müfredat ve yönetmeliklerin İngilizce'ye tercümesi de talep edilmiştir.

Barış gönüllülerinin özel okullarda çalışmaları yasaktı. Öğretmen olarak atanan barış gönüllülerinin yer değişiklikleri bakanlığın iznine tâbi tutulmuştu. Haftada on sekiz-yirmi dört saat arasında derse girmek zorunluluğu olan barış gönüllülerine gerekli hallerde daha az saat ders verildiği de olmuştu. Ayrıca okul idareleri bakanlığın bilgisi dahilinde barış gönüllülerine haftada otuz saate kadar ders verebiliyordu.

Barış gönüllüleri teşkilatı gönüllülerin ücret, yolluk, aylık, tedavi gibi bütün masraflarını karşılamaktaydı. Teşkilat yetkilileri gönüllülerin ilgili kurumlarını ziyaret edebilmiş, devam ve disiplin durumları hakkında yetkililerinden bilgi alabilmiştir.

Gönüllüler üzerinde doğrudan doğruya bir tasarruf yetkileri olmayan okul müdürlükleri çoğu zaman tek başlarına barış gönüllüleri ile ilgilenmek zorunda kalmıştır. Bu durum okul müdürlüklerini barış gönüllüleri ile ilgili yaşadıkları bazı sorunlarda çaresiz bırakmıştır.

Millî Eğitim Bakanlığı okul idarelerinden barış gönüllüleriyle ilgili düzenli aralıklarla bakanlığa rapor göndermelerini istemiştir. Bu sebeple okul müdürlükleri barış gönüllüleri hakkında raporlar tutmuş ve bunları bakanlığa düzenli olarak göndermiştir. Mesela Diyarbakır Maarif Koleji Müdürü İbrahim Emiroğlu barış gönüllülerinin yetersiz ve sorumsuz olduğunu, kendilerine verilen görevleri şeklen yerine getirdiklerini ve şehirde zararlı faaliyetlerde bulunduklarını rapor etmiştir. Millî Eğitim Bakanlığı Ortaöğretim Genel Müdürlüğü Kolejler Müdürü İlhami Çokar ise barış gönüllülerin arasında yeterli alan ve formasyon bilgisi olmayanlar olduğunu ifade etmiştir. İngilizce öğretmeni olarak Gaziantep ve Giresun'da görev yapan D. Hopkins İngilizce'yi nasıl öğreteceğine dair bazı fikirleri olduğunu ama bir sınıfı nasıl yöneteceği konusunda bir planının, programının ve bir aktiviteyi nasıl ifade edeceğine dair yeteneğinin olmadığını kendisi söylemiştir. Kütahya Lisesi'nde İngilizce öğretmeni olarak çalışan G. T. Park kendisinin ve bazı gönüllülerin ders öğretiminde sorun yaşadıklarını itiraf etmiştir. Bu değerlendirmeler barış gönüllülerinin öğretmenlik formasyonlarının daima tartışılmasına sebep olmuştur. Bu durum söz konusu kişilerin öğrenciler tarafından tam anlamıyla benimsenmesine engel olmuştur.

Türkiye'nin farklı bölgelerinde çalışan bazı barış gönüllüleri anılarında Türk eğitim sistemi hakkında önemli değerlendirmeler yapmışlardır. Amerika Birleşik Devletleri'nin propagandist yüzünü de temsil eden barış gönüllüleri, bağlı bulundukları barış gönüllüleri teşkilatının kuruluş hedefleri doğrultusunda faaliyetlerde bulunmuşlardır. Türkiye'de görev yapan barış gönüllüleri "Arkadaşlar'' adında bir dernek kurmuştur. 2023 yılı itibariyle belli aralıklarla bir araya gelen barış gönüllüleri çeşitli etkinlikler düzenlemektedir. Derneğin sitesinde barış gönüllülerinin Türkiye'ye ait hatıraları ve çektikleri fotoğraflar da yer almaktadır.