A

BURSA HAMİDİYE ZİRAAT MEKTEBİ(1891)

Modern ziraat eğitimi için Bursa’da açılan okul.

  • BURSA HAMİDİYE ZİRAAT MEKTEBİ
    • Ahmet VURGUN
    • Web Sitesi: Türk Maarif Ansiklopedisi
    • Son Güncellenme Tarihi: 18.12.2022
    • Erişim Tarihi: 22.10.2025
    • Web Adresi: https://turkmaarifansiklopedisi.org.tr/bursa-hamidiye-ziraat-mektebi
    • ISBN ve DOI Numarası:
    • Bu metni kaynak göstererek kullanabilirsiniz.
    BURSA HAMİDİYE ZİRAAT MEKTEBİ
BURSA HAMİDİYE ZİRAAT MEKTEBİ (1891)

Modern ziraat eğitimi için Bursa’da açılan okul.

  • BURSA HAMİDİYE ZİRAAT MEKTEBİ
    • Ahmet VURGUN
    • Web Sitesi: Türk Maarif Ansiklopedisi
    • Son Güncellenme Tarihi: 18.12.2022
    • Erişim Tarihi: 22.10.2025
    • Web Adresi: https://turkmaarifansiklopedisi.org.tr/bursa-hamidiye-ziraat-mektebi
    • ISBN ve DOI Numarası:
    • Bu metni kaynak göstererek kullanabilirsiniz.
    BURSA HAMİDİYE ZİRAAT MEKTEBİ

Sultan II. Abdülhamid döneminde ziraî anlayışın ve ziraat politikalarının eğitim alanına doğrudan yansımaları olmuş ve bu kapsamda ziraat mektepleri açılmıştır. Bursa'da açılan Hudâvendigâr Hamidiye Ziraat Ameliyat Mektebi ve yanındaki çiftliğin kuruluş amacı, "Hudâvendigâr vilayeti dahilinde bulunan çiftlik, bağ, bahçe ve tarla sahipleri velhasıl ziraatla uğraşan kimselerin çocuklarına ziraatı fennî usullerle doğrudan doğruya talim ettirerek çiftçi yetiştirmek" olarak belirlenmiştir. Bununla birlikte kurulmasında sadece modern tarımı bilen çiftçilerin yetiştirilmesi değil aynı zamanda tarımsal faaliyetlere yatkın olan vilayetin gelecekte bu konuda ihtiyaç duyacağı memur ve uzmanları yetiştirme düşüncesi ile II. Abdülhamid'in ülkedeki ziraatı geliştirme konusundaki arzusu etkili olmuştur.

Mektep, Mudanya yolu üzerindeki Karaman köyünde kurulmuş ve binası dışında 956 dönüm araziye sahiptir. 7 Mart 1890'da temeli atılmış, 20 Mart 1891'de gerçekleştirilmiş ve yanında numune çiftliği, ahırlar, ambarlar ile müştemilatı yer almıştır. Çiftliğe bazı hayvanlar peyderpey tedarik edilerek, zamanla uygulamalı ziraatla ilgili Avrupa'dan makineler getirilmiştir. Ücretsiz ve yatılı olan mektep, üç sınıftan ibaret ve tamamı çiftçi çocuğu olan altmış kişilik bir öğrenci kontenjanına sahip olmuştur. Mektep, Ticaret ve Nâfia ve Ziraat Nezareti'nin Zirâat-ı Umûmiye İdaresi'ne bağlı olup vilayet ziraat müfettişinin de nezaret ve teftişi altındaydı. Müdür, müdîr-i sânî, muhasebeci ve gerekli mualliminden oluşan bir heyet marifetiyle idare ediliyordu. Müdür aynı zamanda vilayetin ziraat müfettişi idi.

Mektebte öğrenim süresi üç yıl olarak belirlenmiş olup, dersler ekim ayının başından başlayarak haziran ayı sonuna kadar devam etmiştir. Ziraat Mektebi'nde gerçekleştirilen imtihanlar biri hususi diğeri umumi iki çeşitti. Haftanın altı günü açık olup mukaddes, resmî gün ve geceler müstesna olmak üzere sadece cuma günleri tatildi. Gayrimüslim talebelere de pazar günleri izin veriliyordu. Müfredatta ulûm-ı dîniye, ulûm-ı tabîiye, riyâziye gibi dersler dışında fenn-i zirâatın teorik kısmı ve uygulama yer alıyordu. Zirâat-ı umûmiye ve husûsiye, meyvecilik, bağcılık, sebzecilik, muhâsebe-yi ziraat, inşaat ve hendese-yi zirâiye, ziraiye, mevâşî, baytar-ı umûmî, böcekçilik, sütçülük, arıcılık gibi ziraî sanayi ile ilgili dersler teorik olarak işlendikten sonra çiftlik ve arazisinde uygulamalı olarak gösteriliyordu.

Hudâvendigâr Ziraat Ameliyat Mektebi'nde öğrenim görmek isteyen öğrencilerin giriş ve kayıt süreci birtakım esaslara bağlanmıştır. Buna göre, mektebe yirmi öğrenci alınacak, bunların yaşları on dörtten küçük ve yirmiden büyük olmayacağı gibi vücutları ziraat işlerine uygun olacaktır. Ziraat mektebinin öğrenci sayısına bakıldığında, çoğunlukla başlangıçta belirlenen altmış kişilik kontenjana uyulmakla beraber bazı yıllarda artma ve azalmalar olduğu anlaşılmaktadır. Öğrencilere haftada 3 kuruş cep harçlığı verilmiş, kitap, kırtasiye, kalem vb. ihtiyaçları için de bütçe ayrılmıştır.

Eğitimini başarıyla tamamlayarak mezun olan ve dereceye giren talebelere birtakım ödüller verilmiştir. Mektepten şehadetnamesini alarak çıkan talebelere imtihansız olarak Halkalı Ziraat Mekteb-i Âlîsi'ne girme hakkı tanınmıştır.

Ziraat Mektebi ve numune çiftliğinde pulluklar, çapa makineleri, orak ve çayır makinesi, pancar doğramaya mahsus makine, mısır danelemeye mahsus makine, saman yapar harman makinesi gibi pek çok yeni tarım araç gereçleri ile çeşitli büyükbaş ve küçükbaş hayvanları görebilmek mümkündür. Mahsullerin üretiminde hava durumunu tespit etmek için çiftliğe bir hava değişim gözetleme merkezi kurulmuştur. Ayrıca vilayetin iklimine ve konumuna uygun olarak bir ziraî takvim hazırlanmıştır. Böylece okulun sadece örgün bir eğitim kurumu değil aynı zamanda Bursa ve yöresi için toplumsal bir rehberlik icra ettiği anlaşılmaktadır.

Sultan II. Abdülhamid, hayvancılığın ülke sathında yaygınlaşması konusuna ilgi göstermiş, ziraat mektepleri ve onlara bağlı numune çiftliklerine doğrudan yardım edip hediye göndererek destek vermiştir. Ziraat Mektebi ve numune çiftliğinde ipek böcekçiliği eğitimi de verilerek ipek kozası yetiştirilmiştir. Koza yetiştirilmesi, dut fidanlığı tesisi gibi ipek böcekçiliği üzerine yapılan çalışmalardan sonra Harir Dârüttahsili'nin de inşa edilmesiyle, mektepte ipek böcekçiliği eğitimi sistemli bir hale kavuşmuştur. Öğrencilerin çalışmalarını izlemek ve okuldaki araç gereçlerle ziraî uygulamaları görmek için okula çeşitli ziyaretler de gerçekleşmiştir.

Bursa Ziraat Mektebi ve numune çiftliği, tarım politikalarıyla eğitimin bütünleştiği bir kurum halini almış, Halkalı Ziraat Mekteb-i Âlîsi ve Selanik Hamidiye Ziraat Ameliyat Mektebi ile birlikte ülkedeki ziraî eğitimin temel kurumlarından biri olmuştur. Adı zaman zaman değişikliklere uğrasa da eğitim öğretim faaliyetleri Meşrutiyet ve Cumhuriyet dönemlerinde kesintisiz devam etmiştir.

Mektep günümüzde inşa edildiği yerinde, kuruluş amacına uygun olarak Hamidiye Meslekî ve Teknik Anadolu Lisesi adıyla eğitim öğretim faaliyetlerine devam etmektedir. Bu bakımdan Sultan II. Abdülhamid döneminde inşa edilen ziraat mektepleri içerisinde tarihî varlığını ve misyonunu günümüzde devam ettiren tek okul olma özelliği ile Türk eğitim tarihinde ayrı bir yere sahiptir.

Kaynakça

Çiftçi, Cafer. “Hudâvendigâr Hamidiye Zirâat Ameliyât Mektebi”. Osmanlı Modernleşmesi ve Bursa. ed. C. Çiftçi. Bursa 2009, s. 291-313.

Kaplanoğlu, Raif. Meşrutiyet’ten Cumhuriyet’e Bursa (1876-1926). İstanbul 2006.

Kumaş, Nursal. II. Abdülhamid Döneminde Bursa’da Sosyal Hayat (1876-1909). Dr.T, Uludağ Üniversitesi, 2011.

Oğuzoğlu, Yusuf. “Bursa Hamidiye Ziraat Mektebi ve Bir Uygulaması”. Bursa’nın Köklü Eğitim Kurumları: Bursa Ziraat Mektebi. Bursa 2010, s. 5-19.

Talay, Aydın. Eserleri ve Hizmetleriyle II. Abdülhamid. İstanbul 2007.

Quataert, Donald. Anadolu’da Osmanlı Reformu ve Tarım: 1876-1908. çev. N. Özok Gündoğan – A. Z. Gündoğan. İstanbul 2008.

Vurgun, Ahmet. “II. Abdülhamid Döneminde Zirai Eğitim Hamlesi: Hüdavendigar Hamidiye Ziraat Ameliyat Mektebi ve Numune Çiftliği (1891-1909)”. Selçuk Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Dergisi. 51 (2021), s. 83-114.

Kaynak: https://turkmaarifansiklopedisi.org.tr/bursa-hamidiye-ziraat-mektebi

Görüş, öneri ve yorumlarınız için tıklayınız.

Bilgi paylaştıkça çoğalır. Okuduğunuz için teşekkür ederiz.

BURSA HAMİDİYE ZİRAAT MEKTEBİ (1891)

Modern ziraat eğitimi için Bursa’da açılan okul.