A

MAHMUD CEVAD(1865-1921)

Eğitim tarihçisi.

  • MAHMUD CEVAD
    • İlim Heyeti
    • Web Sitesi: Türk Maarif Ansiklopedisi
    • Son Güncellenme Tarihi: 18.12.2022
    • Erişim Tarihi: 23.10.2025
    • Web Adresi: https://turkmaarifansiklopedisi.org.tr/mahmud-cevad
    • ISBN ve DOI Numarası:
    • Bu metni kaynak göstererek kullanabilirsiniz.
    MAHMUD CEVAD
MAHMUD CEVAD (1865-1921)

Eğitim tarihçisi.

  • MAHMUD CEVAD
    • İlim Heyeti
    • Web Sitesi: Türk Maarif Ansiklopedisi
    • Son Güncellenme Tarihi: 18.12.2022
    • Erişim Tarihi: 23.10.2025
    • Web Adresi: https://turkmaarifansiklopedisi.org.tr/mahmud-cevad
    • ISBN ve DOI Numarası:
    • Bu metni kaynak göstererek kullanabilirsiniz.
    MAHMUD CEVAD

Rumelihisarı Şehitlik Bektaşî Tekkesi'nde Şeyh Nâfi Baba ve Neşet Hanım'ın evladı olarak dünyaya geldi. Hususi eğitim aldığı tahmin edilmektedir. Türkçe'nin yanında Arapça, Farsça, Fransızca konuşabildiği, İngilizce'yi ise okuyup yazabildiği bilinmektedir. Ayrıca Çağatay ve Uygur lisanlarına da vâkıftır. 1891'de Cemile Sabiha Hanım ile evlendi, bu evlilikten doğan Abbas Nüzhet (1898-1975) tekkenin son şeyhi oldu. Mahmud Cevad 1912 yılında babasının yerine tekkenin postnişini oldu.

Mahmud Cevad 1885 yılında yirmi yaşında iken mülazemetle Dahiliye Nezareti Mektûbî Kalemi'ne memur olarak girdi. 25 Ağustos 1885 tarihinde Şûrâ-yı Devlet Dahiliye Kalemi'ne geçti. 12 Mart 1889'da mülazemetinin beşinci senesinde istifa etti. 19 Kasım 1892'de Galata Gümrüğü'nde yolcu muayene memuru olarak yeniden memuriyete başladı ve bu görevinden de 12 Nisan 1893 tarihinde ayrıldı. 13 Nisan 1893'te Dersaadet Emtia-yı Ecnebiye Gümrüğü Nezareti'nde başladığı kitap kontrol memuriyetine 28 Ağustos 1908'e kadar devam etti.

II. Meşrutiyet'in ilanı sonrasında Maarif Nezareti kütüphaneler başmüfettişliği görevi (29 Ağustos 1908-13 Mart 1912) yanında Ticaret Mektebi'nde İngilizce muallimliği yapmaya başladı (16 Kasım 1908-13 Mart 1912). Bu görevlerinden sonra Maarif Nezareti merkez bürosunda Tedrîsât-ı Âliye Dairesi ikinci şube müdürlüğü yaptı.

26 Ekim 1915 tarihinde Dârülfünun Edebiyat Şubesi'nde İngilizce tercüme muallimi olarak çalışmaya başladı (8 Ekim 1917-29 Eylül 1918). Aynı zamanda Ticaret Mektebi'ndeki İngilizce muallimliğine de devam etti (26 Ekim 1915-07 Ekim 1917). Bu arada kısa bir süre Lisan Mektebi müdürlüğü de yaptı (30 Eylül 1918-30 Nisan 1919). Bu tarihten itibaren vefatına kadar Dârülfünun Edebiyat Şubesi İngilizce muallimliği görevine devam etti. 22 Nisan 1921 tarihinde İstanbul'da vefat etti.

Mahmud Cevad'ın maarif tarihine dair kitabından başka hiçbir eser yazmadığı tahmin edilmektedir. Herhangi bir dergi ya da gazetede de kendi ismiyle bir yazısına rastlanmamıştır. Başlı başına âbidevî bir eser olan ve 1922 yılında İstanbul'da basılan Maârif-i Umûmiye Nezâreti Târihçe-i Teşkîlât ve İcraâtı (İstanbul: Matbaa-yı Âmire, 524 sayfa) onun tek eseridir. İstanbul kütüphaneleri başmüfettişliği yaptığı sırada İstanbul kütüphaneleri ve İstanbul'daki yüksek mekteplerle ilgili iki sene kadar süren bir çalışma yapmıştır. Bu çalışmayı basılması için Maarif Nazırı Ahmed Şükrü Bey'e götürmüş ve nazır birkaç gün sonra daha kapsamlı bir maarif tarihi yazmasını ve mevcut çalışmasını ona ilave etmesini istemiştir. Bu teklifi kabul eden Mahmud Cevad, Müze-yi Hümâyun hâfız-ı kütübü (kütüphane memuru) Âlî Bey'in musahhih olmak üzere yardımcı olmasını talep etmiştir. Kitabın ismini Ahmed Şükrü Bey koymuş ve en kısa sürede hazırlanıp basılmasını istese de bir kısmı basıldıktan sonra umumi harp sebebiyle kâğıt darlığı olduğundan, iki sene kadar tamamının basılması mümkün olmamış, nihayet Maarif Nezareti Müsteşarı Ali Reşad Bey'in tavassutuyla tamamlanmış nüshanın basılmasına karar verilmiştir. Kitabın önsözündeki tarih 12 Haziran 1920 olduğuna göre vefatından bir sene önce hazırlığın bittiği anlaşılmaktadır.

Maârif-i Umûmiye Nezâreti Târihçe-i Teşkîlât ve İcraâtı II. Mahmud devrinden (1830'lar) II. Abdülhamid döneminin ortalarına kadar maarifin önemli gelişmelerini resmî kaynaklar eşliğinde sıralamaktadır. Eser, belli konular etrafında telif edilen bir çalışmadan ziyade, maarifle ilgili kanun, tüzük, program, yönetmelik, cetvel, kısa biyografi vb. metinlerin tedvini ihtiva etmektedir. Kitabın sonunda Maârif-i Umûmiye Nizamnamesi'nin tam metni verilmiştir. Eser 2001 yılında Taceddin Kayaoğlu tarafından bugünün alfabesiyle yeniden yayımlanmıştır.

Kaynakça

Birinci, Ali. “Bir Bektaşî Babası, Dârülfünûn İngiliz Edebiyatı Müderrisi ve Maarifin İlk Tarihçisi Mahmut Bey Baba”. Maârif-i Umûmiye Nezâreti Târihçe-i Teşkîlât ve İcrââtı. haz. T. Kayaoğlu. Ankara 2001, s. XXXIX-L.

Yiğit, Ali Ata. “Bektaşi Babası Mahmut Cevat ve Maarif-i Umumiye Nezareti Tarihçe-i Teşkilat ve İcraatı Adlı Eseri”. I. Uluslararası Hacı Bektaşi Veli Sempozyumu, I, Ankara 2011, s. 253.

Kaynak: https://turkmaarifansiklopedisi.org.tr/mahmud-cevad

Görüş, öneri ve yorumlarınız için tıklayınız.

Bilgi paylaştıkça çoğalır. Okuduğunuz için teşekkür ederiz.

MAHMUD CEVAD (1865-1921)

Eğitim tarihçisi.