Ebced kelimesi, Arap alfabesinin ilk dört harfinin adıdır. Bir başka ifadeyle, alfabenin kolayca ezberlenebilmesi için, harflerin birleştirilmesiyle ortaya çıkan sekiz anlamsız kelimenin ilkidir. Bunun "abcad, ebicad, ebiced, abucad" gibi teleffuzları varsa da tutunmuş şekli "ebced"dir. Bu kelimeler şunlardır: Ebced, hevvez, hutti, kelemen, sa'fas, karaşet, sehaz ve zazağdır. Son kelime zazağlen veya zazığlen şeklinde de okunmuştur. Bu kelimeler hakkında çeşitli rivayetler bulunsa da buradaki harfler alfabenin harflerinin sıralamasıdır.

Ebced Hesabı: Ebced'in en büyük özelliği "ebced hesabı" dediğimiz bir işlemde kullanılmasıdır. Bu işleme göre her harfin bir sayı değeri vardır ve bu değerlerden istifadeyle pek çok yerde kullanılmıştır. İşte bu işlemlerin her birine "ebced hesabı" denir. Ebced tablosunda yer alan ebced alfabe sırasındaki harflerin 1'den 9'a birer birer; 10'dan 90'a, onar onar; 100'den 1000'e de yüzer yüzer numaralandırmasıyla ortaya çıkan sayı değerleri vardır. Yani alfabedeki her harfin bir sayı değeri mevcuttur. İşte bu değerler üzerinden pek çok alanda işlemler yapılagelmiştir.

Kullanıldığı Yerler: Ebced alfabe düzeninde her harfin bir sayıya karşılık olması özelliğinden istifadeyle Türk-İslam kültüründe, hemen hemen her alana yayılmış bir kullanımı ortaya çıkmıştır. Kullanıldığı başlıca yerleri şöyle sıralayabiliriz:

Günlük ihtiyaçlarda: Özel notlar ve ticari ilişkilerde kullanılmıştır. Mesela 100 akçe alacağı olan birisi, borçlu kişiye bir kâğıt üzerine bir "kaf' harfi yazıp gönderiyor. Çünkü bu harfin sayı değeri yüzdür. Böylece hem alacağını hatırlatmış hem de konuyu aracıdan saklamış oluyor.

İsim sembolü olarak: Kelimelerin sayı değerleri toplamı bazı kelimelerde aynı neticeyi verebiliyor. İşte buradan istifadeyle çeşitli söylemler oluşturulmuştur. Mesela;.

"Muhammed","aman" ve "mevlevî" kelimeleri aynı rakama yani 92 sayı değerine sahiptir. Buradan istifadeyle Yaman Dede'nin şu beyti meşhurdur:

"Aman lafzı senin ism-i şerînle müsâvidir

Anın çün âşıkın zikri 'aman'dır Yâ Resûlallah"

"Hilâl" ve "lale"nin her birinin sayı değeri, "Allah" lafzının sayı değeri olan 66'dır. Bu özellikten dolayı minarelerin aleminde, bayrak ve sancaklarda hilal yer alırken, lale de millî bir çiçek olma özelliğini kazanmıştır.

Çocuğa isim verilirken: Doğum tarihlerinin de ebcedle belirlendiği tespit edilmiştir. İsimlerin sayı değerleri çıkarılarak yıllara göre isim kütükleri oluşturmuşlardır. Bu kütükler içinde "Hayri Bey Kütüğü" meşhurdur. Mesela, h. 1311 yılı için, "Mahmut Bahtiyar", "Ömer Rıza", "Recep Servet", "Yusuf Mazharî" gibi daha onlarca isim vardır ve bu isimlerin her biri 1311 hicrî yılını verir. Örnekler çoktur.

Kitap ve makalelerde: Eski harfle basılmış kitap ve makalelerin önsöz, giriş, takdim ile sayfa numarası almamış kısımların veya madde başlıkları da hep ebced alfabe düzenine göre tanzim edilmiştir.

Resmî devlet kayıtlarında: Devlet arşivlerindeki resmî belgeler, tutanaklar, fezlekeler ve mazbataların vb. tarihleri hep bu hesaba göre yapılmıştır.

Askeri şifrelerde: Keza askeri birliklerin kıtaları ve asker sayıları da bu alfabeden istifadeyle şifreleri oluşturulmuştur.

İlimlerde: Fizik, matematik, geometri ve astronomi gibi fen bilimlerinde oldukça fazla kullanılmıştır. Astronomide büyük rakamlar hep sayı değeri 1000 olan "ğayn" harfinin tekrarıyla yazılmıştır. Sekiz anlamsız kelimeden biri olan "sa'fas" kelimesinin harfleri bugünkü x-y-z gibi bilinmeyen değerler için kullanılmıştır.

Musikide: Ebced alfabe düzeninde yer alan harflerin sayı değerlerinden istifade ile her sesin karşılığı olarak gösterilmiş ve böylece "ebced notası" oluşturulmuştur. Bütün eski musiki eserlerin makamları, ses ve perdeleri vs. hep ebced notasıyla günümüze kadar gelmiştir.

Sanat eserlerinde: Ebced alfabesinin sanat eserlerinde kullanılmasıyla ilgili işlemler, özellikle dövme bakır ve pirinç taslar, sini, tabak vb. eşya yapan eski ustalarda rastlanıyor. Mesela "şifa taslarında" hasta isimlerinin kodlanmasında ebced alfabesinden istifade edilmiştir. Keza ustalar da isimlerini hep ebcedle kodlamışlardır.

Mimaride: Özellikle Mimar Sinan eserlerinde boyutların modüler düzeni için çok sık kullanmıştır. Mesela Süleymaniye'nin şadırvanının diagonal uzunluğu 191 arşın olup "Süleyman" kelimesinin karşılığıdır. Şehzadebaşı'nda bu mesafe 322 arşın olup, "şehzade" kelimesinin karşılığıdır. Selimiye'de ise 150 arşındır. O da "Selimî" kelimesine karşılıktır. Keza Süleymaniye'de zeminden kubbe üzengi seviyesi 45, kubbe alemi 66 arşın yüksekliktedir. Ebced tablosuna göre "Adem" 45, "Allah" lafzı da 66 etmektedir. Yine Süleymaniye ve Selimiye'nin görünen silüetleri 92 arşındır. Bu da "Muhammed" kelimesinin ebced tablosundaki karşılığıdır. Daha çok örnekler vardır.

Cifr ve Vefk yazımlarında: Ebced hesabı, cifr, vefk, astroloji, define arama vb. gibi amacının dışında da kullanılmıştır.

Tasavvuf ve dinî bilimlerde: Özellikle "Esmâ'nın/ilahî isimlerin" zikir sayılarının belirlenmesinde, bazı tefsirlerde ve Kadir gecesinin tespiti gibi yerlerde kullanmışlardır. Bu hesabın Kur'an'da kullanılması onun istismarından başka bir şey değildir.

Tarih düşürmede: Ebced hesabının en fazla kullanıldığı yer hiç şüphesiz tarih düşürmedir. Bunun için bir olayın tarihini verecek şekilde ustalıklı bir kelime veya bir cümle söylenir ki, hesaplandığında o olayın tarihi çıkar. İşte buna "tarih düşürme sanatı" diyoruz. Bu sanat özellikle Osmanlı divan edebiyatı boyunca çok kullanılmış ve bütün kültür varlıklarımızın kitabelerinde ve divanların içinde yer almıştır. Edebiyatla matematiğin kardeş olduğu bir sanat türü ortaya çıkmıştır.